O kamicy moczowej i sposobach jej zapobiegania

Kamica układu moczowego polega na odkładaniu się nierozpuszczalnych złogów w drogach moczowych. Na chorobę tę częściej cierpią mężczyźni w wieku 30-50 lat, kobiety zaś w wieku 50-70 lat.

Do rozwoju choroby przyczyniają się czynniki genetyczne, wady budowy układu moczowego, rodzaj diety, picie zbyt małych ilości wody, praca narażająca na bardzo wysokie temperatury, przewlekłe zakażenia układu moczowego, choroby metaboliczne prowadzące do zaburzeń gospodarki mineralnej, a także pH moczu, odwodnienie organizmu lub utrata wody np. przez intensywne pocenie się.

Kamienie moczowe powstają, gdy zaburzona jest równowaga pomiędzy ilością produkowanego moczu a ilością substancji mineralnych w nim zawartych; substancji, które w warunkach prawidłowych powinny być wydalone z odpowiednią ilością moczu. Jedna możliwość to produkcja zbyt małej ilości moczu (np. wskutek nieodpowiedniego nawadniania i/lub zbyt dużej utraty wody z organizmu). Druga – zbyt duża ilość substancji mineralnych przy prawidłowej produkcji moczu.

W obu sytuacjach mocz przesycony jest substancjami mineralnymi, co stwarza dobre warunki do wytrącania się złogów. Innym koniecznym warunkiem jest obecność tzw. jądra krystalizacji – np. malutkich fragmentów tkanek, złuszczonych nabłonków cewek moczowych, a także drobnoustrojów wywołujących infekcję układu moczowego. Wówczas wokół jądra krystalizacji wytrącają się substancje mineralne, zapoczątkowując tworzenie się złogu. Jeśli wciąż istnieją warunki sprzyjające, odkłada się coraz więcej substancji i złogi powiększają się. Kamienie moczowe mogą składać się ze szczawianów wapnia, fosforanu wapnia (apatyt), fosforanu magnezowo-amonowego (struwit), kryształów kwasu moczowego, cystyny.

Kamienie moczowe tworzą się m.in. w przypadkach zaburzeń przemiany wapnia w organizmie w przebiegu wielu schorzeń. Nadmierne wydalania wapnia z moczem określane jest mianem hiperkalciurii, która występuje u osób z osteoporozą, tężyczką utajoną. Kamienie moczowe tworzą się u osób, u których stwierdza się hiperkalcemię, czyli zbyt wysokie poziomy wapnia we krwi, co zdarza się przy nadczynności przytarczyc, nadczynności tarczycy, chorobach nowotworowych. Ponadto w hiperwitaminozie D, zaburzeniach metabolizmu tej witaminy w organizmie lub spożywania nadmiernie wysokich dawek przyjmowanych najczęściej w postaci suplementów lub nadmiernego wchłania tej witaminy i wapnia w przypadku schorzeń przewodu pokarmowego. Do powstawania złogów przyczyniać może się hiperaldosteronizm oraz przyjmowanie diuretyków pętlowych (np. furosemid), jak również zwiększony pobór jonów sodu i magnezu. Tworzeniu się kamieni moczowych sprzyja także długotrwałe unieruchomienie.

Objawy

Kamica moczowa może przez wiele lat przebiegać bezobjawowo i być wykryta przypadkowo, np. w czasie badania USG lub RTG jamy brzusznej. Typowym objawem kamicy nerkowej jest kolka nerkowa, czyli nagły, niezwykle silny ból w okolicy nerki promieniujący do pachwiny po tej samej stronie, któremu mogą towarzyszyć nudności lub wymioty. W moczu można czasem zauważyć ślady krwi. Niektóre kobiety oceniają kolkę nerkową jako ból co najmniej tak silny jak bóle porodowe. Kiedy kamień przesuwa się z nerki przez drogi moczowe występuje częste parcie na mocz (uczucie potrzeby oddania moczu), pieczenie podczas oddawania moczu, uczucie niecałkowitego opróżnienia pęcherza. Małe złogi o średnicy 5 mm mogą zostać samoistnie wydalone z moczem. Większe kamienie moczowe mogą ostatecznie wymagać interwencji urologicznej, np. rozbicia kamienia na drobne fragmenty, które mogą być samoistnie wydalone (zabieg ESWL).

Jak zapobiegać kamicy moczowej?

Aby zapobieganie było skuteczne, należy przede wszystkim ustalić, z jakim rodzajem złogów mamy do czynienia (patrz poniżej: WARTO PAMIĘTAĆ). Mogą temu służyć badania składu chemicznego złogu, który został wydalony lub badania osadów moczu i dobowego wydalania z moczem wapnia, fosforu, magnezu, kwasu moczowego.

Badania te będą podstawą do wydania indywidualnie dobranych zaleceń dietetycznych. Aby zapobiegać nadmiernie wysokim stężeniom w moczu substancji, z których powstawać mogą złogi, zaleca się picie dużej ilości płynów (2-3 litrów na dobę), a także wypicie płynu szklanki płynu przed położeniem się spać.

U osób z kamicą szczawianową dieta powinna być zróżnicowana, bogata w warzywa i owoce oraz pokarmy ubogie w szczawiany (biały ryż, kalafior, jabłka bez skórki, winogrona, warzywa z rodziny dyniowatych, jajka). Należy także ograniczyć ilość spożywanej soli (3-5 g dziennie) i białek pochodzenia zwierzęcego oraz dbać o odpowiedni poziom wapnia (1 g dziennie).

U osób z kamicą moczanową trzeba wyeliminować z diety produkty zawierające puryny, czyli: podroby, wywary mięsne, galarety, sosy mięsne, sardynki i śledzie, a z roślin: groch, fasolę, soczewicę, bób, grzyby, kakao, kawę i herbatę. Osoby takie powinny unikać mięsa wieprzowego, wołowego i baraniny.

W przypadku infekcji układu moczowego bardzo ważne jest skuteczne ich leczenie.

Zioła

Kluczową kwestią w profilaktyce kamicy nerkowej jest odpowiednie nawadnianie się i dbanie o prawidłowy przepływ moczu przez drogi moczowe. Jest wiele ziół i roślin, które mają właściwości moczopędne i przeciwzapalne. Należą do nich: kłącza perzu, łuski cebuli, liście brzozy, nasiona kozieradki, korzenie pietruszki, ziele nawłoci i skrzypu polnego, rdestu ptasiego, pokrzywy, korzenie lubczyka, Można samemu robić i pić napary z tych ziół lub polecać pacjentom gotowe mieszanki bądź preparaty z nich wykonane, np. w postaci pasty do rozpuszczania w wodzie. Kuracja taka wymaga długotrwałego stosowania tych preparatów, ale wiele osób przekonało się, że może zapobiegać nawrotom kamicy moczowej.

Zarówno dieta, jak i stosowane zioła nie zwalniają od wykonania diagnostyki tworzenia się kamieni w układzie moczowym, konsultacji z urologiem, nefrologiem czy lekarzem zajmującym się leczeniem zaburzeń metabolizmu, a czasem z endokrynologiem.