Nowe metody odczulania alergików

dr n. med. Katarzyna Wrotek
specjalista chorób wewnętrznych, alergolog, członkini Polskiego Towarzystwa Alergologicznego

Szczepionki alergenowe to preparaty farmaceutyczne zdolne do wywoływania odpowiedzi immunologicznej bez prowokowania działań toksycznych dla organizmu. Oczekiwania zatem w stosunku do każdej szczepionki są bardzo duże. Ma być skuteczna, bezpieczna, prosta w podawaniu i wygodna dla pacjenta. Aby zapewnić te warunki, prace badawcze zajmują się różnymi składowymi szczepionek (alergenami, adiuwantami, substancjami konserwującymi i stabilizującymi).

Adiuwanty zwiększają immunogenność szczepionki, czyli odpowiedź układu immunologicznego poprzez wiele mechanizmów. Mogą chronić przed enzymami proteolitycznymi, wpływać na przeciwciała, zwiększać aktywność komórek układu immunologicznego. Przykładowym adiuwantem w szczepionkach alergenowych są związki glinu (np. wodorotlenek glinu). Substancje konserwujące są dodawane do szczepionek, aby powstrzymać rozwój drobnoustrojów, a substancje stabilizujące mają za zadanie zmniejszyć wpływ warunków zewnętrznych na szczepionkę.

Alergeny to cząsteczki białkowe lub glikoproteiny zdolne do wiązania immunoglobulin klasy E. Te alergeny, które wywołują uczulenie u ponad 50% pacjentów, są nazywane głównymi.

Immunogenność alergenu w szczepionce zależy od wielu czynników:

• budowy cząsteczki,


• wielkości (im większy antygen białkowy tym dłuższy czas przebywania w organizmie),


• drogi podania.

Zgodnie z aktualnymi rekomendacjami Europejskiej Akademii Alergologii i Immunologii Klinicznej (EAACI) akceptowane w immunoterapii alergenowej są dwie drogi podania – podskórna i podjęzykowa (tabletki, krople). Szczepionki podskórne przez wiele lat były podawane częściej, stąd uznawane są za „starszą” metodę odczulania. Szczepionkom podjęzykowym zajęło więcej czasu dojście do uznania ich za skuteczne preparaty. Wymagały większych dawek alergenów do uzyskania tego samego efektu co ich odpowiedniki podawane podskórnie. Ponadto koszty terapii były wielokrotnie wyższe, co często powodowało skracanie czasu podawania szczepionki. Mniejsza dawka kumulacyjna alergenu skutkowała mniejszą skutecznością odczulania. Sytuacja stopniowo ulegała zmianie, pojawiło się więcej prac naukowych potwierdzających skuteczność immunoterapii podjęzykowej przy przestrzeganiu schematów i ta droga podawania uzyskała miano „nowej” metody odczulania.

W Polsce zarejestrowane są szczepionki w postaci tabletek podjęzykowych i kropli. Nie są refundowane. Można je stosować u dzieci od 5. roku życia i u osób dorosłych. Kwalifikację do immunoterapii przeprowadza alergolog. Obowiązują te same wskazania i przeciwwskazania jak w immunoterapii podskórnej. Wskazaniem jest alergiczny nieżyt nosa z/lub bez zapalenia spojówek oraz atopowa astma oskrzelowa dobrze kontrolowana. Przeciwwskazaniem są przewlekłe choroby zapalne i zakaźne, autoimmunologiczne, nowotwory, ciężkie niedobory odporności, stosowanie blokerów receptorów ß, ciąża i brak współpracy oraz świadomej zgody pacjenta.

Alergeny podawane są na błonę śluzową pod językiem, najlepiej rano na czczo. Podanie pierwszej dawki powinno się odbyć pod nadzorem alergologa w gabinecie przygotowanym do prowadzenia immunoterapii (wymagany jest zestaw przeciwwstrząsowy). Kolejne dawki pacjent przyjmuje samodzielnie w domu. Szczepionki w postaci kropli wymagają przechowywania w lodówce, tabletki nie podlegają takim wymogom.

Ze względu na skład tabletek podjęzykowych mogą być one podawane wyłącznie w alergii IgE-zależnej na trawy. Skład alergenowy kropli podjęzykowych jest bardziej zróżnicowany i umożliwia immunoterapię alergii na trawy, żyto, brzozę, bylicę, olchę, leszczynę, roztocza kurzu domowego, kota i grzyby pleśniowe Alternaria. Dla alergenów całorocznych krople muszą być podawane przez cały rok i minimum 3 lata. Dla alergenów sezonowych można stosować podawanie okołosezonowe przez 3-4 miesiące w minimum trzech kolejnych latach. Nie jest możliwa immunoterapia na jady owadów błonkoskrzydłych z wykorzystaniem szczepionek podjęzykowych.

Samodzielne stosowanie szczepionki w domu wymaga dyscypliny oraz przestrzegania zaleceń lekarskich. Najczęściej obserwowane działania niepożądane to świąd w jamie ustnej, obrzęk warg, zapalenie gardła i napadowy kaszel ustępujący samoistnie. U niektórych pacjentów pojawiają się bóle brzucha. Nie odnotowano wstrząsu anafilaktycznego po podjęzykowym podaniu szczepionki. Prace nad szczepionkami stosowanymi w immunoterapii alergenowej trwają nieprzerwanie. Działania są ukierunkowane na zwiększenie skuteczności szczepionek, poprawie bezpieczeństwa, skróceniu czasu podawania do uzyskania poprawy klinicznej. Prace dotyczą substancji czynnej szczepionek, nowych adiuwantów oraz drogi podania. Bez względu na to czy szczepionka zostanie podana podskórnie czy podjęzykowo odpowiedź immunologiczna rozwija się w węzłach chłonnych. Pojawiły się prace, w których udowodniono, że bezpośrednie podanie szczepionki białkowej do węzła chłonnego zwiększa ponad 100-krotnie jej immunogenność w porównaniu z podaniem podskórnym. Zwiększenie immunogenności szczepionki alergenowej w badaniach przekładało się na możliwość zastosowania znacznie mniejszych dawek i wykonaniu mniejszej liczby szczepień z jednoczesnym skróceniem czasu leczenia i redukcją działań niepożądanych w porównaniu z ITA podskórną. Efekt poprawy klinicznej potwierdzano alergenowymi prowokacjami donosowymi przeprowadzanymi po czterech miesiącach leczenia dowęzłowego.

W trakcie badań znajdują się również metody odczulania za pomocą podania alergenu na naskórek. Wstępne wyniki są obiecujące, metodę cechuje duży stopień bezpieczeństwa. Obserwowano jedynie zmiany skórne w miejscu kontaktu z alergenem.

Sytuacje wymagające przerwy w podawaniu szczepionek podjęzykowych:

• infekcje z objawami ogólnymi (gorączka lub stany podgorączkowe, bóle mięśniowo-stawowe, złe samopoczucie, dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego itp.),


• zabiegi stomatologiczne zwłaszcza połączone z krwawieniem oraz ubytki błony śluzowej jamy ustnej np. afty,


• w razie wątpliwości, czy przyjąć kolejną dawkę szczepionki, pacjent powinien mieć kontakt z lekarzem prowadzącym immunoterapię.