Melisa – ziołowa moc uspokojenia

Wyzwania naszych czasów narzucają niesamowicie szybkie tempo życia, a co za tym idzie, generują dużo stresu. Ten długotrwały ma negatywny wpływ na wszystkie układy naszego ciała. Nie dziwi więc, że do apteki trafia coraz więcej pacjentów potrzebujących pomocy w rozładowaniu napięcia czy problemach z zasypianiem. Warto wtedy zaproponować w miarę bezpieczne i wykazujące wielokierunkowe działanie naturalne surowce. Przykładem takiego surowca jest liść melisy.

Melisa lekarska (Melissa officinalis)

Jest wieloletnią rośliną zielną, której pochodzenia należy doszukiwać się m.in. w basenie Morza Śródziemnego. Znana była już przez ludy starożytne, które chętnie korzystały z jej dobroczynnych właściwości.

Z ciekawszych pradawnych zastosowań wymienić można lecznicze kąpiele w naparze z melisy. Omawiany gatunek łatwo przystosowuje się do różnych warunków klimatycznych, dzięki czemu jest powszechnie występującą rośliną. W naszym kraju bez problemu spotkamy ją w przydomowych ogródkach. Melisę zaliczamy do rodziny Jasnotowatych (Lamiaceae) dawniej nazywanych Wargowymi (Labiateae). Rośnie do wysokości nawet 60-90 cm. Kwiaty są barwy jasnożółtej lub białej. Zaliczana jest do roślin miododajnych, czyli dostarczających pszczołom surowca do produkcji miodu.

Surowcem leczniczym jest wysuszony liść melisy (Melissae folium), jego monografia znalazła się w Farmakopei Polskiej XII. Z kolei według definicji FPVI surowiec stanowią liście i ulistnione szczyty pędów gatunku Melissa officinalis zebrane z roślin niekwitnących, wysuszone szybko w cieniu, w temperaturze nie wyższej niż 35 st. C. Tak niska temperatura suszenia pozwala ograniczyć straty cennego olejku eterycznego. Omawiany liść posiada blaszkę szerokojajowatą, na szczycie ostrą z karbowanymi lub ząbkowanymi brzegami. Powierzchnia dolna jest jaśniejsza z widocznym unerwieniem, charakterystyczne, delikatne włoski występują na powierzchni dolnej wzdłuż nerwów oraz na powierzchni górnej. Do właściwości wymienianych przez Farmakopee należy charakterystyczny zapach przypominający cytrynę, dobrze wyczuwalny zwłaszcza po roztarciu. Przetworem roślinnym, który znalazł się również w FP XII jest wyciąg suchy z liścia melisy (Melissae folii extractum siccum), czyli brunatny lub zielonawobrunatny, bezpostaciowy proszek otrzymywany z substancji roślinnej odpowiednią metodą, używając gorącej wody (o temperaturze nie niższej niż 70 st. C) lub wodnoalkoholowego rozpuszczalnika odpowiadającego co najwyżej stężeniu etanolu (70% v/v).

Surowiec olejkowy

Liść melisy zaliczamy do surowców olejkowych, ale posiada on również inne cenne metabolity mające wpływ na działanie. Z głównych składników olejku eterycznego wymienić należy cytral, cytronelol, geraniol, linalol. Ogólna zawartość olejku w roślinie wynosi do 0,25%, natomiast w FPVI znalazła się informacja, że surowiec powinien zawierać nie mniej niż 0,05% (v/m) olejku. W celu potwierdzenia tożsamości surowca, FP XII jako jedno z badań zaleca wykonanie chromatografii cienkowarstwowej odpowiednio przygotowanego destylatu na płytce TLC z żelem krzemionkowym i porównanie wyników z chromatografią roztworu porównawczego zawierającego cytral i cytronelal. Inną ważną grupą substancji będą fenolokwasy (m.in. rozmarynowy, kawowy).

FP XII wspomina o zawartości właśnie kwasu rozmarynowego (C18H16O8 m.cz. 360,3), którego powinno być nie mniej niż 1% w przeliczeniu na wysuszoną substancję roślinną. Poza wspomnianymi grupami w liściu melisy znajdziemy również związki trójterpenowe (kwas ursolowy, kwas olealonowy), garbniki, cukry, związki gorzkie czy flawonoidy (apigenina, luteolina).

Działanie

Omawiany surowiec wykazuje wyraźne działanie uspokajające (remedium sedativum). Mechanizmów tego działania dopatruje się w zmniejszeniu progu wrażliwości ośrodkowego układu nerwowego przez składniki olejku eterycznego oraz we wpływie kwasu rozmarynowego i ursolowego na metabolizm neurotransmiterów (głównie kwas GABA). W konsekwencji uzyskujemy działanie relaksacyjne, ułatwiające odprężenie i zmniejszające poziom lęku, a co za tym idzie, uspokajające. Kolejnym pozytywnym działaniem powiązanym z wcześniej wymienionymi będzie ułatwiające zasypianie. Co ważne melisa nie posiada właściwości uzależniających oraz nie otumania.

Dzięki obecności związków polifenolowych oraz niektórych składników olejku surowiec wykazuje działanie antyoksydacyjne, chroni więc komórki przed szkodliwym działaniem wolnych rodników.

Melisa ma również pozytywny wpływ na funkcjonowanie przewodu pokarmowego: działa przeciwskurczowo, wiatropędnie i pobudzająco na wydzielanie soków trawiennych. Ten zespół działań jest szczególnie ważny w przypadku nerwic wegetatywnych przebiegających z zaburzeniami trawienia, ponieważ umożliwia wielokierunkowe działanie na tą samą jednostkę chorobową. Kolejnym cennym działaniem będzie aktywność przeciwwirusowa, zwłaszcza przeciw wirusowi opryszczki, wynikająca również z obecności kwasu rozmarynowego.

Zastosowanie

Dzięki tak różnorodnym działaniom melisa znajduje zastosowanie w wielu przypadłościach. Przede wszystkim zalecana jest w łagodnych objawach napięcia nerwowego różnego pochodzenia. Pomoże więc w przebiegu różnych jednostek chorobowych, m.in. depresji czy nerwicy, wtedy najczęściej stosowana jest łącznie z innymi lekami. Świeżo przyrządzony napar można pić 1-3 razy dziennie. Liść melisy warto też polecić w celu ułatwienia zasypiania. Można powiedzieć, że surowiec zapewnia podwójną pomoc w lepszym śnie, ze względu na pozytywny wpływ na trawienie oraz pomoc w wyciszeniu się. W tym wskazaniu napar najlepiej wypić na krótko przed snem. Kolejnym zastosowaniem będzie objawowe leczenie łagodnych dolegliwości żołądkowo-jelitowych. Napar z melisy można wykorzystać też do zrobienia okładów w celu złagodzenia objawów opryszczki. Ze względu na swój cytrynowy aromat świeże liście możemy użyć również w kuchni, do przygotowywania dań i napojów.

Liść melisy można stosować zarówno samodzielnie jak i w mieszankach. Wchodzi w skład Species Sedativae, czyli ziół uspokajających, których monografię znajdziemy w FPXII. Zioła te otrzymano poprzez zmieszanie określonych ilości odpowiednio rozdrobnionych substancji roślinnych: korzenia kozłka, kwiatostanu głogu, liścia melisy, szyszki chmielu, liścia mięty pieprzowej i kwiatu rumianku. Dostępne są one w formie dozowanej i niedozowanej. FP XII wymaga, aby zawartość olejku eterycznego w mieszance wynosiła nie mniej niż 2,0 mL/kg.

Bezpieczeństwo stosowania

Aby bezpiecznie stosować preparaty zawierające liść melisy, należy pamiętać o przeciwwskazaniach, do których zaliczamy przede wszystkim uczulenie na surowiec. Ponadto osoby prowadzące pojazdy i obsługujące maszyny powinny zachować ostrożność, ponieważ omawiane zioło może spowalniać reakcję na bodźce, dotyczy to szczególnie osób wrażliwych. Liść melisy może być stosowany w ciąży, u kobiet karmiących piersią i u dzieci, jednak w przypadku tych grup ważne jest rozważenie potencjalnych korzyści i ryzyka. Co ciekawe, omawiany surowiec wchodzi w skład herbatek stymulujących laktację. Uwzględniając wspomniane zasady bezpieczeństwa, w pełni możemy cieszyć się z leczniczych właściwości melisy.