Kamica nerkowa – przyczyny, leczenie, profilaktyka

Kamica nerkowa, inaczej nazywana moczową, to choroba ogólnoustrojowa, wykrywana u około 5-20% populacji^[1]. Jest jedną z najczęściej występujących chorób na świecie, z dużą skłonnością do nawrotów i stanowi ok. 1% hospitalizacji^[2].

Czym jest kamica nerkowa?

Dolegliwość charakteryzuje się obecnością w układzie moczowym złogów tzw. kamieni moczowych. Kamienie te najczęściej zlokalizowane są w moczu i składają się z substancji chemicznych. W warunkach prawidłowych substancje te znajdują się w moczu w formie rozpuszczonej, niestety czasem ich stężenie jest na tyle duże, że nie dochodzi do ich całkowitego rozpuszczenia i tworzą formę kryształków (tzw. piasek w nerkach). Drobne formy kryształków tworzą coraz większe złogi, co prowadzi do powstania kamieni moczowych. Najczęściej kamienie występują w formie szczawianu lub fosforanu wapnia, nieco rzadziej obserwuje się występowanie fosforanu magnezowo-amonowego (struwit) oraz kwasu moczowego i cystyny^[3]. Następstwem kamicy nerkowej może być kolka nerkowa, do której dochodzi w wyniku upośledzonego odpływu moczu z moczowodu. Długotrwałe problemy z odpływem moczu skutkować mogą rozwinięciem się wodonercza oraz infekcji dróg moczowych^[4].

Kamica układu moczowego najczęściej obejmuje górne drogi moczowe (nerki oraz moczowody). Częściej chorują mężczyźni (40-55 lat) niż kobiety (50-70 lat), a pierwszy napad kamicy występuje między 20. a 40. rokiem życia. Ataki kolki nerkowej odnotowuje się przynajmniej raz w życiu u około 10% mężczyzn oraz 5% kobiet. Po pierwszym incydencie kolki u mniej więcej połowy pacjentów w ciągu 5-10 lat obserwuje się kolejne^[5].

Przyczyny powstawania kamieni nerkowych

• predyspozycje genetyczne;
• codzienna podaż zbyt małej ilości wody (poniżej 1200 ml na dobę);
• stosowanie diety bogatobiałkowej, bogatej w szczawiany, fosforany, puryny;
• nieprawidłowe pH moczu, które może być albo zbyt zasadowe albo zbyt kwaśne;
• występowanie infekcji dróg moczowych;
• zastój moczu;
• nieprawidłowy odpływ;
• nadużywanie niektórych leków również może prowadzić do tworzenia się kamieni, np. stosowanie izoprynozyny, która powoduje podwyższenie stężenia kwasu moczowego w surowicy i w moczu;
• powszechnie przez społeczeństwo nadużywana jest witamina C, która jest prekursorem szczawianów – witamina C istotnie obniża pH moczu, co stwarza zagrożenie wytrącania się kwasu moczowego^[6].

Przyczyną kamicy nerkowej mogą być niektóre choroby, np. choroba Leśniowskiego-Crohna, nadczynność tarczycy, zaburzenia metaboliczne, hiperwitaminozy^[7].

W chwili wystąpienia ataku kolki nerkowej pojawia się bardzo silny pulsacyjny ból skurczowy w okolicach dolnej części brzucha lub nerek. Oprócz nieprzyjemnych odczuć mogą wystąpić nudności, wymioty, krew w moczu. Pacjenci często skarżą się na uczucie niecałkowitego opróżnienia pęcherza oraz bolesne parcie na pęcherz.

Jeśli w przeszłości objawy takie już występowały i chory ma rozpoznaną kamicę nerkową, może sam rozpocząć leczenie korzystając z wcześniejszych zaleceń lekarskich (przyjmowanie leków przeciwbólowych i rozkurczowych dostępnych bez recepty wskazanych do leczenia przez lekarza oraz picie 3-4 litrów płynów dziennie). Należy zgłosić się do lekarza gdy:

• atak kolki nerkowej dotyczy dzieci oraz kobiet w ciąży;
• dolegliwości, które towarzyszą atakowi kolki występują po raz pierwszy;
• dolegliwości, które towarzyszą kolce dotąd nie występowały, są nowe dla pacjenta albo bardziej nasilone.

Pilna konsultacja lekarska wskazana jest, gdy pojawia się gorączka, krwiomocz, obserwuje się zmniejszoną ilość oddawanego moczu^[8].

Farmakoterapia

Farmakoterapia kamieni nerkowych zależy od ich miejsca, wielkości oraz stopnia zablokowania układu moczowego. Leczenie kolki nerkowej o dużym nasileniu opiera się na podawaniu leków przeciwbólowych, niesteroidowych leków przeciwzapalnych lub opioidów oraz leków spazmolitycznych i w razie infekcji dróg moczowych – antybiotyków^[9]. W przypadku nagłego epizodu kolki leczenie powinno opierać się na uśmierzeniu bólu – skutecznym lekiem z grupy NPLZ jest metamizol. Przyjmowanie petydyny z grupy opioidów wiąże się ze wzrostem powikłań (głównie wymioty) oraz wydłuża czas leczenia NLPZ-tami. U pacjentów, u których możliwe jest samoistne wydalenie kamieni, zaleca się przyjmowanie tabletek lub czopków z NLPZ (np. diklofenak sodu), co zmniejsza stan zapalny oraz prawdopodobieństwo nawrotu bólu. Przeprowadzono badanie: w podwójnie ślepym, kontrolowanym placebo badaniu, epizody nawracającego bólu w trakcie 7-dniowej kuracji NLPZ-tami występowały rzadziej niż u pacjentów, którzy nie zażywali NLPZ-tów. Codzienna farmakoterapia alfa-blokerami ogranicza częstość występowania kolki. Czasami podaje się inne leki, np. inhibitory cyklooksygenazy (COX-2 – rofekoksyb, desmopresynę albo różne kombinacje leków (połączenie paracetamolu z kodeiną).

Profilaktyka

Do działań profilaktycznych, które mogą zmniejszyć prawdopodobieństwo pojawienia się kamieni nerkowych należą:

• picie odpowiedniej ilości płynów – wody ubogomineralnej (2-3 litry dziennie), zwłaszcza w okresie letnim gdy temperatury są bardzo wysokie, w gorączce, podczas ciężkiej pracy fizycznej. Zaleca się wypijanie szklanki płynu na noc, tuż przed planowanym pójściem spać oraz w nocy jeśli sen został z jakiegoś powodu przerwany^[10];
• stosowanie past ziołowych, które wykorzystywane są jako środek moczopędny, przeciwzapalny, dezynfekujący, rozkurczający, szczególnie polecane w piasku nerkowym oraz w kamicy nerkowej. Najczęściej w składzie takich past znaleźć można wyciąg z kłącza perzu, liści brzozy, nasion kozieradki, korzenia pietruszki, ziela nawłoci, ziela skrzypu, korzenia lubczyka, ziela rdestu ptasiego. Preparaty te podawane są 3 do 4 razy dziennie po 5 g pasty (1 łyżeczka) rozpuszczone w połowie szklanki przegotowanej, ciepłej wody^[11];
• stosowanie diety bogatej w warzywa i owoce oraz produktów pełnoziarnistych^[12];
• ograniczanie produktów mięsnych, podrobów, skorupiaków oraz soli (produkty mięsne zawierają substancje zakwaszające mocz – sód, który zawarty jest w soli, zwiększa wydalanie wapnia z moczem, z którego mogą powstawać kamienie moczowe^[13]).

Osoby, u których w rodzinie pojawiała się kamica nerkowa, powinny w szczególny sposób stosować się do zaleceń profilaktycznych.

W przypadku podejrzenia kamicy należy skontaktować się z lekarzem, który na podstawie wywiadu lekarskiego (choroby przebyte, istniejące, styl życia, dieta, przyjmowane leki), badania ogólnego oraz bakteriologicznego moczu, USG układu moczowego, urografii będzie mógł potwierdzić chorobę oraz zapoznać chorego z planem leczenia^[14].