Dieta w chorobach oczu

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) choroby oczu dotykają 3,5% populacji światowej, rzutując na codzienne funkcjonowanie i znaczne pogorszenie jakości życia osób nimi dotkniętych[1]. Dowiedziono, że czynniki żywieniowe mają wpływ na ryzyko wystąpienia i samą progresję tych dolegliwości.

Do najczęstszych przyczyn chorób oczu należą wady refrakcji przekładające się na ostrość widzenia, zaćma oraz jaskra. Z kolei wiodącą przyczyną utraty wzroku jest zaćma, jaskra i zwyrodnienie plamki żółtej (ang. age-related macular degeneration, AMD)[1].

AMD jest chorobą zwyrodnieniową dotyczącą obszaru na dnie oka, zwanego plamką żółtą. Progresja AMD prowadzi do trwałych zmian w siatkówce i naczyniówce gałki ocznej, a w konsekwencji do stopniowego pogorszenia widzenia[2].

Wśród czynników ryzyka AMD wyróżniamy te, które nie podlegają modyfikacjom, tj.:

• wiek (ryzyko wystąpienia choroby istotnie zwiększa się po 50. r.ż.),
• pochodzenie etniczne (u przedstawicieli rasy kaukaskiej częściej występują zaawansowane formy AMD niż u osób rasy czarnej),
• płeć (AMD częściej występuje u kobiet),
• kolor tęczówki oka (osoby o jasnych, niebieskich tęczówkach chorują częściej),
• czynniki genetyczne.

Znanych jest też kilka czynników podlegających modyfikacjom, tj.:

• palenie tytoniu (palacze chorują sześciokrotnie częściej na AMD niż osoby niepalące),
• zbyt częsta ekspozycja na promieniowanie UV,
• niewłaściwa dieta[3].

To, w jaki sposób czynniki żywieniowe wpływają na ryzyko wystąpienia i samą progresję AMD, stało się przedmiotem intensywnych badań. W tym względzie zauważono, że niezdrowy model diety typu zachodniego charakteryzujący się niewystarczającym spożyciem ryb, owoców i warzyw będących źródłem składników antyoksydacyjnych, a nadmiernym spożyciem nasyconych kwasów tłuszczowych i alkoholu istotnie zwiększa ryzyko rozwoju AMD[4].

Przykładowo Dinu i wsp. 2019 ocenili, że ryzyko rozwoju i progresji AMD u osób deklarujących spożycie 5 porcji ryb w tygodniu jest o 18% mniejsze w porównaniu do osób spożywających ryby rzadziej niż raz w tygodniu.

Z kolei, u osób, które deklarują spożycie 1-2 porcji alkoholu dziennie, ryzyko rozwoju AMD zwiększa się aż o 20%[5]. Zauważono również, że ryzyko rozwoju wczesnej postaci AMD istotnie wzrasta u osób deklarujących spożycie 3,5-7 porcji czerwonego mięsa/tydzień. W przypadku owoców, warzyw, orzechów, przetworów zbożowych, mleka i przetworów mlecznych, oleju, masła i margaryny nie zauważono istotnego związku z rozwojem AMD[5].

Opracowano także szczegółowe zalecenia żywieniowe dla osób z AMD w formie piramidy żywieniowej.

I tak, podstawą piramidy są warzywa i owoce, które powinny być spożywane w ilości odpowiednio 3-4 i 2-3 porcje w tygodniu. Pamiętać należy, że w przypadku owoców co najmniej jedną porcję powinny stanowić owoce będące źródłem luteiny i zeaksantyny (np. pomarańcze, mandarynki), a 1-2 porcje warzyw powinny dostarczać luteiny i zeaksantyny (np. jarmuż, szpinak, brokuły, sałata, kapusta, kukurydza, zielony groszek).

Produkty zbożowe z pełnego przemiału powinny być spożywane w ilości 5-6 porcji/tydzień, a oleje roślinne i orzechy w ilości 2-3 łyżki dziennie. Mleko i przetwory mleczne powinny być spożywane w ilości 3-4 porcje/tydzień. Natomiast 2-3 razy w tygodniu należy spożywać tłuste ryby morskie np. sardynka, łosoś, śledź[2].

Jaskra (ang. glaucoma) jest zespołem chorób oczu, które prowadzą do postępującego uszkodzenia nerwu wzrokowego z następowym ograniczaniem pola widzenia, a w zaawansowanym stadium do utraty wzroku[7]. W populacji europejskiej ok. 70% przypadków jaskry jest związanych z podwyższonym ciśnieniem wewnątrzgałkowym. Pewnego rodzaju aktywności życiowe, takie jak np.:

• granie na instrumentach dętych,
• picie dużych ilości kawy,
• podnoszenie ciężarów,

mogą również powodować wzrost ciśnienia w gałce ocznej.

W wielu badaniach przekrojowych zauważono, że istnieje związek pomiędzy wielkością wskaźnika BMI a ciśnieniem wewnątrzgałkowym[7]. Chociaż patofizjologia tego zjawiska nie jest dokładnie znana, to wydaje się, że stres oksydacyjny związany z otyłością prowadzi do postępującej utraty komórek beleczkowania, nieprawidłowego funkcjonowania siatki pęcherzykowej czy zwiększonej zawartości tłuszczu oczodołowego utrudniającego odpływ cieczy wodnistej[8]. Również zespół metaboliczny towarzyszący otyłości jest związany z rozwojem i progresją jaskry[9]. W patogenezie jaskry istotną rolę może odgrywać poziom estrogenów. Wczesna menopauza przed 45. r.ż. ponad dwukrotnie zwiększa ryzyko wystąpienia jaskry w porównaniu do kobiet, u których menopauza wystąpiła po 50. r.ż.

W utrzymaniu prawidłowego poziomu wewnątrzgałkowego ogromne znaczenie ma prawidłowo skomponowana dieta. Obserwuje się zmniejszone ryzyko pojawienia się jaskry u kobiet, które uwzględniały w swojej diecie owoce i warzywa (np. jarmuż, marchew, brzoskwinie)[5]. Z drugiej strony osoby pijące regularnie duże ilości kawy (>5 filiżanek dziennie) mają wyższe ciśnienia wewnątrzgałkowe i wyższe ryzyko jaskry w porównaniu do osób niepijących kawy.

W regulacji poziomu ciśnienia wewnątrzgałkowego, bierze udział także tlenek azotu. Powoduje on rozkurcz beleczkowania, zmniejsza opory odpływu, zwiększa szybkość odpływu cieczy wodnistej i obniża ciśnienie wewnątrzgałkowe.

Zaćma (katarakta) jest chorobą wynikającą z postępujących zmian degeneracyjnych (biochemicznych, a w konsekwencji strukturalnych) soczewki oka, w wyniku których traci ona zdolność do przepuszczania i załamywania promieni świetlnych, co prowadzi do sukcesywnego pogarszania ostrości wzroku, z możliwością wystąpienia całkowitej ślepoty[6].

Ryzyko rozwoju zaćmy jest silnie skorelowane z:

• wiekiem,
• paleniem tytoniu,
• cukrzycą,
• ekspozycją na promieniowanie ultrafioletowe.

Inne czynniki ryzyka to:

• nadciśnienie tętnicze,
• długotrwałe stosowanie kortykosteroidów,
• predyspozycje genetyczne,
• urazy oka,
• wysoka krótkowzroczność,
• płeć żeńska[1].

Postępy w technologii doprowadziły do powszechnego stosowania ekranów i monitorów. Ciągłe korzystanie sprzyja zmęczeniu oczu. Zjawisko to, zwane jest astenopią akomodacyjną. W kilku randomizowanych badaniach z podwójną ślepą próbą wykazano pozytywny wpływ astaksantyny (karetonoid, który znajdziemy między innymi w algach morskich) na funkcjonowanie wzroku.