Problem otyłości jako następstwo pandemii COVID-19

Izolacja społeczna i lockdown spowodowany pandemią pogłębiły problem otyłości. Siedzący tryb życia, ograniczona aktywność fizyczna i niewłaściwe nawyki żywieniowe zaczynają zbierać swe żniwo. Eksperci szacują, że odwrócenie złych trendów będzie procesem długotrwałym i wymagającym włączenia szeregu programów rządowych promujących aktywny styl życia społeczeństw na całym świecie.

Pojawienie się w listopadzie 2019 r. ostrej choroby zakaźnej układu oddechowego wywołanej zakażeniem wirusem SARS-CoV-2 zaskoczyło mieszkańców leżącego w środkowych Chinach miasta Wuhan. Wirus ten okazał się być odpowiedzialny za epidemię choroby zakaźnej o nazwie COVID-19 (ang. coronavirus disease 2019, choroba koronawirusowa z roku 2019). Pierwszy przypadek COVID-19 w Polsce został odnotowany 4 marca 2020 r.

Na przełomie marca i kwietnia 2020 r. w Polsce, jak i w wielu innych krajach wprowadzono szereg obostrzeń i restrykcji mających na celu ograniczenie transmisji wirusa.

Od momentu pierwszego lockdown-u (ang. blokada, zakaz wyjścia) mieliśmy do czynienia z wielokrotnym otwieraniem oraz zamykaniem gospodarki i życia społecznego. Przez rok świat, który znamy, zmienił się, a pandemia i wprowadzone restrykcje istotnie wpłynęły na dotychczasowy styl życia społeczeństw na całym świecie. Wymuszone walką z epidemią ograniczenie kontaktów społecznych, nauka i praca zdalna, obawa o zdrowie swoje i najbliższych u wielu osób powoduje silną reakcję stresową.^[1]

Jednak wydaje się, że grupą szczególnie wrażliwą na psychospołeczne skutki obostrzeń związanych z walką z epidemią choroby COVID-19 są przede wszystkim dzieci i młodzi ludzie. Zauważono, że w porównaniu do okresu przed pandemią w grupie dzieci i młodzieży w wieku od 7 do 17 lat poziom lęku oraz problemy zdrowia psychicznego wyraźnie zwiększyły się.^[2] W grupie tej uwidoczniły się również problemy z koncentracją i snem oraz wzrosło ryzyko pojawienia się nałogów.

Kolejną reakcją organizmu na stres jest zwiększony pobór pokarmu, związany nie tyle z biologiczną potrzebą zaspokojenia głodu, ale przyjemnością, co zazwyczaj prowadzi do regularnego przejadania się i wzrostu masy ciała.^[3]

Rzeczywiście badania Jansen i wsp. potwierdzają, że napięcie nerwowe związane z pandemią COVID 19 w grupie dzieci w wieku od 2 do 12 lat sprzyja wzrostowi częstotliwości spożycia żywności ogółem, w szczególności słodkich i pikantnych przekąsek. Autorzy przyznają również, że badane dzieci powielały wzór podjadania przekąsek praktykowany przez swoich rodziców.^[4] Badania Górskiej i wsp. 2020 dowodzą, że prawie 44% polskich respondentów zgłosiło, że podczas pierwszej narodowej kwarantanny ogłoszonej w marcu 2020 r. częściej spożywała posiłki, a ponad połowa osób deklarowała, że regularnie sięgała po wysokokaloryczne przekąski.^[5] Największy wzrost częstotliwości spożycia przekąsek bo aż o 45% w porównaniu z okresem przed wprowadzeniem pierwszego lockdown-u odnotowano wśród mieszkańców Litwy.^[6]

Utrzymanie bilansu energetycznego w równowadze wymaga również zapewnienia odpowiedniej dawki ruchu. Jednak z raportu pt. „Aktywność fizyczna i żywienie dzieci w czasie pandemii”, zrealizowanego w ramach programu „Lekkoatletyka dla każdego!” przez firmę Nestle i Polski Związek Lekkiej Atletyki wynika, że w trakcie pandemii aktywność fizyczna polskich dzieci wyraźnie obniżyła się, natomiast wydłużeniu uległ czas, jaki dzieci spędzają przed ekranami telewizorów i komputerów.^[7] Podobne wyniki uzyskali niemieccy naukowcy prowadząc badania na grupie 1711 dzieci w wieku 4-17 lat. W badaniach tych zauważono, że czas, jaki dzieci spędzają przed telewizorem lub ekranem komputera, wydłużył się znamiennie, natomiast czas poświęcony aktywność rekreacyjną na świeżym powietrzu uległ istotnemu skróceniu.^[8]

W badaniach prowadzonych w Szanghaju z udziałem 2426 dzieci i młodzieży w wieku 6-17 lat, w których porównano poziom aktywności przed i w trakcie pandemii również obserwowano, że czas w ciągu dnia poświęcany na ogólną aktywność fizyczną skrócił się o ponad godzinę, natomiast czas spędzony przed odbiornikami telewizyjnymi lub komputerem wydłużył się aż o 280 minut.^[9]

W kolejnych badaniach oceniono, jak zmieniała się liczba kroków robionych w ciągu dnia od momentu ogłoszenia przez WHO stanu epidemii COVID-19. Dane do badań zebrano od użytkowników smartfonów na całym świecie. Zauważono, że już 10 dni od momentu ogłoszenia stanu epidemii z powodu choroby COVID-19 średnia liczba kroków zmniejszyła się o 5,5% (o 287 kroków), a podczas kolejnych 30 dni trwania lockdown-u aż o 27,3% (1432 kroków).^[11]

Wielu autorów przyznaje, że czas pandemii pogłębił istniejący w krajach rozwiniętych problem tzw. sedentaryzmu, czyli siedzącego trybu życia, a powrót do poziomu aktywności fizycznej sprzed pandemii, który jak postulują naukowcy, był również niewystarczający, może być procesem długotrwałym i wymagającym włączenia szeregu programów rządowych promujących aktywny styl życia społeczeństw na całym świecie. Konsekwencją ograniczonej aktywności ruchowej i wzrostu podaży energii w całodziennej racji pokarmowej jest wzrost masy ciała i rozwój nadwagi i otyłości.^[12] Rzeczywiście Chew i Lopez w swoim systematycznym przeglądzie literatury odnotowali, że wzrost masy ciała podczas pierwszego lockdown-u deklarowała ponad połowa badanych respondentów, a zjawisko to związane było ze wzrostem spożycia wysokokalorycznej żywności i obniżeniem aktywności fizycznej.^[13] Wyniki badań ilościowo-jakościowych pt. „COVID 365+”, oceniających kondycję zdrowotną Polaków po 365 dniach pandemii z powodu COVID-19 przeprowadzone przez firmę Ipsos, wskazują, że aż 42% badanych zauważyło w czasie pandemii wzrost masy ciała średnio o 6 kg. Natomiast tylko co czwarty respondent deklarował, że podejmuje jakąkolwiek aktywność fizyczną.^[14] Sánchez i wsp. 2021 w swoich badaniach wskazali czynniki sprzyjające wzrostowi masy ciała podczas samoizolacji z powodu COVID-19, wśród których wymienili płeć żeńską, wcześniejsze występowanie nadwagi i otyłości, brak odpowiedniej edukacji żywieniowej, wzrost apetytu, wzrost spożycia napojów słodzonych cukrem i napojów alkoholowych oraz pojadanie pomiędzy posiłkami.^[15]

***

PRZEBIEG COVID-19 U OSÓB OTYŁYCH:
Nadmierna masa ciała nie jest bez znaczenia również dla przebiegu choroby COVID-19. Dzieje się tak dlatego, że osoby otyłe ze względu na:

• przewlekłą układową reakcje zapalną,


• brak aktywności fizycznej,


• złą jakość diety,


• zazwyczaj mają obniżoną odporność, często występuje u nich zespół hipowentylacji i przerost lewej komory serca, a czasem również niewydolność serca.^[16] Liczne metaanalizy potwierdzają, że u osób otyłych zakażenie COVID--19 miało dłuższy przebieg, osoby te zazwyczaj wymagały intensywnego nadzoru medycznego, intubacji i prowadzenia wentylacji mechanicznej.^[16]

I tak, wyniki metaanalizy przeprowadzonej przez Zhang i wsp. 2021 wskazują, że w przypadku osób otyłych iloraz szans (ang. odds ratio, OR):

• ciężkiego przebiegu COVID wzrasta o OR 3.03, 95% CI 1.45-6.28, p = 0.003,


• zespołu ostrej niewydolności oddechowej OR 2.89, 95% CI 1.14-7.34, P = 0.025,


• potrzeby hospitalizacji OR 1.68, 95% CI 1.14-1.59, P < 0.001;


• intensywnego nadzoru medycznego OR 1.35, 95% CI 1.15–1.65, P = 0.001,


• intubacji i prowadzenia wentylacji mechanicznej OR 1.76, 95% CI 1.29–2.40, p < 0.001 w porównaniu z osobami charakteryzującymi się prawidłową masą ciała.^[17]

***

ZAPOBIEGANIE WZROSTOWI MASY CIAŁA:
Aby uniknąć wzrostu masy ciała specjaliści proponują aby stosować się do następujących zasad^[12]:

• Obniżenie poboru energii z całodziennej racji pokarmowej nawet o 20%-30% w stosunku do zapotrzebowania energetycznego organizmu.


• Włączenie do posiłków warzyw i owoców.


• Włączenie do diety produktów pełnoziarnistych i dostarczających białko roślinne, np. nasiona roślin strączkowych.


• Unikanie spożywania przetworzonej żywności, słodkich przekąsek, przetworów mlecznych z dużą zawartością tłuszczu.


• Unikanie spożycia produktów o wysokim indeksie glikemicznym (np. białe pieczywo, chipsy).


• Unikanie pojadania pomiędzy posiłkami.


• Wydłużenie czasu postu pomiędzy ostatnim a pierwszym posiłkiem spożywanym w ciągu dnia (śniadaniem), przy czym ostatni posiłek powinien być lekkostrawny i nie powinien być spożywany później niż o godzinie 18.00.


• Hołdowanie zasadzie „Śniadanie jedz jak król, obiad jak książę, a kolację jak żebrak”, polegającej na tym, że śniadanie powinno dostarczać największą ilość spożywanych w ciągu dnia kalorii, obiad nieco mniej, natomiast kolacja powinna być lekkostrawna, na bazie warzyw z dodatkiem produktu białkowego. Jest to posiłek, który powinien dostarczać zdecydowanie najmniej kalorii w ciągu dnia.


• Należy również pamiętać o aktywności fizycznej. Każda aktywność, nawet najmniejsza jest lepsza od bezczynności ruchowej. Eksperci zalecają aktywność o charakterze tlenowym, np. spacery, jazdę rowerem, nordic walking, jazdę na hulajnodze. Pamiętać również należy o ćwiczeniach siłowych wzmacniających masę mięśniową.

***

AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA – ZALECENIA WHO:

• Obserwowane obecnie zmiany w poziomie aktywności fizycznej w trakcie pandemii odbiegają znacznie od najnowszych rekomendacji Światowej Organizacji Zdrowia (ang. World Health Organization, WHO), które wskazują, że dzieci i młodzież wymaga średnio 60 minut dziennie aktywności umiarkowanej i intensywnej, w większości o charakterze tlenowym (np. jazda na hulajnodze).


• Wytyczne te zalecają również regularne ćwiczenia wzmacniające masę mięśniową dla wszystkich grup wiekowych.^[10]