Uzależniony pacjent w aptece

„Od pewnego czasu, po kilkudniowym piciu, źle się czułam i „leczyłam się” sama. Kupowałam leki przeciwbólowe i witaminy, żeby jakoś funkcjonować. Niestety musiałam brać ich coraz więcej. Panie w aptece już mnie rozpoznawały i czasami pytały, dla kogo tyle tych leków. Pojawił się wstyd i strach, że inni zauważają mój stan. Postanowiłam zmieniać apteki. Jest ich dużo na moim osiedlu, więc kupowałam mniejsze ilości leków w kilku miejscach. Z czasem jeździłam po całym mieście. Kiedyś w aptece zasłabłam i wezwano pogotowie. Lekarz zapytał mnie o alkohol (czuć go było ode mnie) i leki. Skierował mnie na oddział detoksykacji. W szpitalu rozpoznano u mnie uzależnienie od alkoholu i leków.”

*relacja pacjentki poradni leczenia uzależnień

Czym jest uzależnienie?

Według ICD-10, Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (International Classification of Diseases), uzależnienie jest zaburzeniem, w którym występuje szereg zmian fizjologicznych, poznawczych oraz behawioralnych, wśród których przyjmowanie substancji lub grupy substancji dominuje nad innymi zachowaniami, które w przeszłości miały dla człowieka większą wartość. Osoba uzależniona odczuwa przymus zażywania danej substancji oraz przejawia niepokój, podniecenie i/lub fizyczne objawy abstynencyjne, kiedy nie ma do niej dostępu.

Objawy

– Głównym objawem uzależnienia jest silne, natrętne pragnienie przyjmowania substancji (która może, ale nie musi być środkiem stosowanym w medycynie). Objaw ten występuje tylko u osób uzależnionych.
– Upośledzenie kontroli zachowania związanego z zażywaniem substancji (trudności w rozpoczęciu i zakończeniu zażywania).
– Charakterystyczny dla danej substancji zespół abstynencyjny (fizjologiczne zmiany po przerwaniu lub zmniejszeniu ilości substancji).
– Zmiany tolerancji (w celu wywołania skutków wcześniej osiąganych mniejszą ilością substancji, potrzebne są coraz większe dawki).
– Zwiększona ilość czasu na zdobywanie, przyjmowanie i odwracanie skutków zażywania danych substancji.
– Przyjmowanie substancji pomimo ogólnej wiedzy na temat jej szkodliwości.
Identyfikacja trzech lub więcej podanych powyżej objawów, występujących łącznie w ciągu ostatniego roku zażywania, wskazują na uzależnienie od określonej substancji.

Leki najczęściej zażywane, mogące wywołać uzależnienie

– środki przeciwbólowe i przeciwmigrenowe,
– leki przeciwkaszlowe, zawierające kodeinę lub substancje pokrewne,
– leki nasenne i uspokajające,
– trankwilizatory,
– leki z zawartością alkoholu,
– leki hamujące łaknienie,
– leki przeczyszczające.

Charakterystyka zachowań osoby uzależnionej

Zachowania osoby uzależnionej często pozbawione są racjonalności. Wynika to ze zmian psychofizycznych, spowodowanych długotrwałym zażywaniem substancji psychoaktywnej. Charakterystyczne jest zaprzeczanie problemom wynikającym z uzależnienia oraz racjonalizowanie. Zazwyczaj bowiem osoba nadużywająca leków jest przekonana, że się leczy, a nie szkodzi sobie. Jakąkolwiek konfrontację, próbę nawiązania kontaktu związaną ze zwróceniem uwagi na fakt nadużywania danych substancji, traktuje jak atak na siebie. W sytuacji stresującej pragnie tylko jednego – natychmiast poprawić sobie nastrój i zażyć, np. lek.

Rola kryzysu w motywacji do leczenia

Skutecznemu motywowaniu osób uzależnionych do poszukiwania pomocy sprzyja kryzys. Zwykle jest on wynikiem ponoszenia negatywnych następstw zażywania substancji psychoaktywnej bądź konsekwentnym doświadczaniem życzliwych reakcji otoczenia osoby uzależnionej na jej zachowanie. Na tym etapie – w sytuacji kryzysu motywującego osobę uzależnioną – rola farmaceuty może okazać się nieoceniona i w dużej mierze przyczynić się do pożądanego efektu terapeutycznego.
Relacja farmaceuty z osobą nadużywającą substancji psychoaktywnej rozpoczyna się z chwilą jej wejścia do apteki. Tak, jak gdzie indziej, również tutaj dominuje przekaz niewerbalny, a więc kontakt wzrokowy, mimika, ton głosu, gestykulacja. Zdarza się, że osoba uzależniona przychodząc po leki jest w fazie odstawienia substancji. Ma objawy zespołu abstynencyjnego i to, co jest zazwyczaj widoczne, to drżenie ciała, trudności w koncentracji, niewyraźna mowa, drażliwość, depresyjność. Klient uzależniony może być agresywny, warto zatem pamiętać, aby w takiej sytuacji chronić siebie i innych. Agresywność osoby uzależnionej jest bowiem często objawem tzw. „głodu” substancji psychoaktywnej (leku, alkoholu, narkotyku).

Co utrudnia komunikację?

– Nie konfrontuj z nadużywaniem leków w obecności innych osób stojących w kolejce – u osoby uzależnionej uruchomi to mechanizmy obronne, np. zaprzeczanie, minimalizowanie czy odwracanie uwagi.
– Nie wchodź w dyskusję z pacjentem – będzie wówczas używał swojej „nałogowej logiki”.
– Nie diagnozuj pacjenta, mówiąc np.: „Jest Pan/Pani lekomanem/ lekomanką”.
– Nie mów pacjentowi co „powinien”.
– Nie oceniaj, nie pouczaj.
– Nie groź konsekwencjami zdrowotnymi, ponieważ osoba uzależniona jest skoncentrowana w tym momencie na natychmiastowej uldze i tylko to jest dla niej ważne.
– Jeśli masz do czynienia z osobą znajdującą się pod wpływem substancji psychoaktywnej, możesz się spodziewać, że Twoje racjonalne uwagi w ogóle do niej nie dotrą.

Co pomaga?

– Pamiętaj, aby działać odpowiedzialnie i delikatnie. Pacjent uzależniony nie dokonuje przestępstwa kupując i zażywając leki. Interweniując warto wyrazić to, co się widzi czy słyszy, np.: „ Widzę, że Pan źle się czuje, chce Pan leki, które niewłaściwie zażyte mogą zaszkodzić. Może lepiej byłoby porozmawiać o tym z lekarzem?”
– Wyrażaj szacunek i troskę. Uzależniona osoba najczęściej słyszy krytykę wobec siebie i nawet się tego spodziewa. Poszanowanie czyjejś godności może pomóc w podjęciu decyzji o zmianie.
– Wykaż się wiedzą na temat uzależnień i placówek leczenia uzależnienia w Twojej miejscowości.
– Szczególną uwagę zwróć na osoby nieletnie, które kupują leki (nierzadko dzieci i młodzież szukają w Internecie informacji o narkotycznym działaniu leków, np. syropów przeciwkaszlowych lub niektórych środków przeciwbólowych).
– Jeśli osoba jest znana w aptece z częstych zakupów leków psychoaktywnych, można życzliwie ją z tym skonfrontować i poinformować o zagrożeniu nadmiernego i zbyt długotrwałego ich zażywania.
– Nie oczekuj, że pacjent od razu skorzysta z proponowanej pomocy – może jeszcze nie być gotowy do zmiany.