Wystarczy chcieć

Od kilku lat w czasopismach adresowanych do farmaceutów pisze się o tzw. opiece farmaceutycznej. Organizowane są konferencje dotyczące tego zagadnienia. A jednak, w praktyce pozostaje ona wciąż zjawiskiem marginalnym. Czy istnieją szkolenia ciągłe w temacie opieki farmaceutycznej, adresowane do farmaceutów?
Obecnie wśród programów szkoleń ciągłych zatwierdzono kilka kursów, obejmujących zarówno ogólne zagadnienia z zakresu podstaw opieki farmaceutycznej, jak i zasady prowadzenia opieki w wybranych schorzeniach przewlekłych, np. astma i POChP, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca. Dlaczego, mimo oferty szkoleń i licznego udziału w nich farmaceutów, w praktyce apteki tak rzadko świadczą opiekę? W ubiegłym roku Pracownia Farmakoepidemiologii i Farmakoekonomiki podjęła, w ramach badania ankietowego, próbę uzyskania odpowiedzi na pytanie, dlaczego tak się dzieje? Do 205 aptek ogólnodostępnych z Krakowa i Wieliczki, co stanowi ok. 71 proc. ogółu aptek w tym regionie i ok. 2 proc. wszystkich placówek w kraju, przekazano 430 ankiet z prośbą o ich wypełnienie. 87,5 proc. farmaceutów oddało wypełnione ankiety. W ankietach poproszono o wybranie trzech spośród wskazanych największych barier, powodujących, że farmaceuta nie świadczy dziś opieki farmaceutycznej w swojej placówce. Większość farmaceutów wymieniła kolejno: brak czasu na rozmowę z pacjentem, brak miejsca do przeprowadzenia takiej rozmowy i brak programu komputerowego do dokumentowania opieki.

Usunięcie tych barier wymagałoby wprowadzenia znacznych zmian organizacyjnych w aptece.
Tak, dlatego żadne nakazy prawne czy wytyczne nie mogą zmusić farmaceutów do świadczenia opieki farmaceutycznej. Zmiany organizacyjne w aptece muszą więc zmierzać w kierunku dostosowania infrastruktury aptekido dłuższych spotkań z pacjentem oraz zmiany zakresu obowiązków poszczególnych pracowników, co w efekcie da farmaceucie czas na przygotowanie się do spotkań z pacjentem. Ostatnia z barier, o której wspominali farmaceuci, została rozwiązana przez zespół Pracowni Farmakoepidemiologii i Farmakoekonomiki, który w ramach programu FONTiC przygotował i wdrożył aplikację internetową do dokumentowania opieki farmaceutycznej. Aplikacja udostępniania jest nieodpłatnie wszystkim aptekarzom, którzy zgłaszają się do udziału w naszym programie naukowo-szkoleniowym (szczegóły na stronie: www.font.edu.pl).

Ile aptek prowadzi obecnie opiekę farmaceutyczną, zgodnie z jej przyjętą w polskim prawie definicją?
W 2005 r. do pierwszego w Polsce projektu, obejmującego wdrażanie opieki farmaceutycznej (FONT, czyli „Farmaceutyczna Opieka w Nadciśnieniu Tętniczym”), zgłosiło się 55 aptek z Krakowa i okolic. Projekt objął 95 farmaceutów. Apteki zaklasyfikowano do 2 grup: badanej, której zadaniem było prowadzenie opieki (28 aptek, 44 farmaceutów) oraz kontrolnej, która miała świadczyć standardowe usługi farmaceutyczne (27 aptek, 51 farmaceutów). Farmaceuci z grupy badanej objęli opieką 32 pacjentów, a ci z kontrolnej włączyli do programu 56 pacjentów. W ramach opieki farmaceutycznej farmaceuci spotykali się w ciągu roku co najmniej raz w miesiącu z każdym z zakwalifikowanych pacjentów i monitorowali farmakoterapię pacjenta, w celu wykrycia i rozwiązania problemów lekowych. Pełne dane z programu, obejmujące wymaganą liczbę wizyt oraz wszystkie przewidziane w programie dokumenty (ankiety, wywiady), przekazało tylko 9 aptek, w odniesieniu do 19 pacjentów. Mimo małej grupy pacjentów wyniki programu potwierdziły, że stałe nadzorowanie farmakoterapii pacjenta może przynieść pozytywne efekty, w postaci poprawy wskaźników klinicznych (ciśnienie tętnicze) oraz wiedzy pacjentów.

W programie FONTiC, który jest kontynuacją poprzedniego projektu, zrezygnowano z grupy kontrolnej i podjęto decyzję o stałym naborze aptek do projektu?
W chwili wprowadzania programu informacje o możliwości dołączenia do niego przekazano mailem do wszystkich farmaceutów korzystających z portalu e-duk@cja. Do programu zgłosiło się ok. 70 aptek i ponad 90 zatrudnionych w nich farmaceutów. Każdy z aptekarzy otrzymał maila z zasadami udziału w programie i poproszony został o odesłanie podpisanej przez właściciela lub kierownika apteki zgody apteki na udział w programie. Po dopełnieniu tej formalności farmaceuci byli zapraszani do udziału w kursie internetowym za pośrednictwem portalu e-duk@ cja. Do grudnia ub.r. testy zaliczyło 20 osób, które uzyskały dostęp do bazy i mogą prowadzić opiekę. W tym roku liczymy na większą aktywność.

Choć niewiele aptek w Polsce prowadzi opiekę farmaceutyczną zgodnie z jej definicją w ustawie o Izbach Aptekarskich, to wiele z nich potwierdza jej stosowanie…
Doradzanie pacjentowi, które jest postrzegane przez farmaceutów jako opiekowanie się pacjentem, jest tylko jednym z elementów opieki farmaceutycznej. W ramach opieki farmaceuta ma również obowiązek dobrać pacjentowi odpowiedni lek OTC oraz przekazać mu wszystkie niezbędne informacje, dzięki którym lek będzie stosowany bezpiecznie. W procesie opieki farmaceutycznej doradztwo farmaceutyczne jest znacznie prostsze i szybsze niż w odniesieniu do przypadkowego pacjenta pojawiającego się w aptece. Farmaceuta posiada bowiem ogromny zasób informacji dotyczących pacjenta, zna jego problemy zdrowotne, wie jakie leki stosuje i zna jego zwyczaje w zakresie stosowania się do zaleceń. Wszystko to w znacznym stopniu skraca czas wywiadu i zwiększa szansę wyboru najlepszego preparatu.

Co rzeczywiście stoi na przeszkodzie do wprowadzania opieki farmaceutycznej w aptekach? Jakich narzędzi brakuje farmaceutom, by mogli zacząć ją świadczyć? Może konieczne są zmiany w postrzeganiu roli farmaceuty w systemie zdrowotnym?
Odpowiedzi na te pytania muszą udzielić sobie sami zainteresowani prowadzeniem opieki farmaceuci, bo to oni będą ją prowadzić, a zatem muszą być do niej przekonani. Wydaje się, że obecnie w Polsce zrobiono już wiele, by ułatwić farmaceutom świadczenie opieki. Wszystkie wydziały farmaceutyczne przyjęły ujednolicony schemat nauczania tych zagadnień. Pracownia Farmakoepidemiologii i Farmakoekonomniki Wydziału Farmaceutycznego CM UJ przekazała wszystkim Wydziałom Farmaceutycznym w Polsce nieodpłatnie do celów dydaktycznych aplikację do dokumentowania opieki farmaceutycznej – tę samą z której korzystają farmaceuci w programie FONTiC. Prawie wszystkie jednostki szkolące farmaceutów oferują kursy z zakresu opieki farmaceutycznej. Odbywają się konferencje poświęcone tym zagadnieniom. Teraz tylko każdy z farmaceutów musi sam sobie odpowiedzieć na pytanie czy i od kiedy chce zacząć stosować opiekę farmaceutyczną?