Najbardziej podatni na pojawienie się łupieżu są mężczyźni w wieku od 18. do 40. roku życia. Zjawisko częstszego występowania tego typu zmian w pewnych grupach osób związane jest ze zwiększoną aktywnością gruczołów łojowych w skórze, a to z kolei zależy od gospodarki hormonalnej naszego organizmu. Androgeny, czyli męskie hormony płciowe, które także w mniejszych ilościach produkowane są przez organizm kobiecy, powodują wzmożone wydzielanie łoju. Estrogeny i antyandrogeny natomiast zmniejszają jego produkcję. Dlatego też gruczoły łojowe u mężczyzn są większe i bardziej aktywne niż u kobiet. Nie znaczy to jednak, że problem łupieżu, czy też jego najbardziej nasilonej formy łojotokowego zapalenia skóry, kobiet w ogóle nie dotyczy. Za to najrzadziej z problemem łupieżu spotykają się osoby starsze i dzieci przed okresem pokwitania. U dzieci wiąże się to z brakiem aktywności gruczołów łojowych przed okresem dojrzewania, wyjątek stanowią jedynie noworodki, które otrzymują androgeny od matki w czasie trwania ciąży.
Klasyfikacja schorzenia
Łupież oraz jego najcięższa forma – łojotokowe zapalenie skóry – są przewlekłymi, nawrotowymi chorobami dermatologicznymi, które w ostatnim czasie sprawiają wiele problemów terapeutycznych. Dlatego też warto jak najszybciej rozpoznać chorobę i podjąć jej właściwe leczenie, aby nie dopuścić do nasilenia objawów. Obecnie wyróżniamy dwie odmiany łupieżu, postać zwykłą i tłustą. Łupież zwykły
(pityriasis simplex), inaczej nazwany suchym, jest pierwszym etapem choroby, często bagatelizowanym przez pacjentów. Zmiany lokalizują się głównie na skórze owłosionej głowy oraz w rzadkich przypadkach mogą dotyczyć także brwi i rzęs. Objawy choroby są bezpośrednim następstwem nadmiernego złuszczania naskórka i mają charakter białych lub szarosrebrzystych, drobnych łusek, które gromadzą się na powierzchni skóry, w obrębie włosów lub opadają na ubranie, w sposób samoistny lub pod wpływem czesania. W niektórych przypadkach zmianom może towarzyszyć niewielki świąd skóry. Jeśli zmiany dotyczą brwi i rzęs, na skórze w tych miejscach dochodzi także do złuszczania i pojawiają się białe drobniutkie łuski przypominające puder.
Łupież tłusty (pityriasis steatoides) jest następstwem nasilenia łupieżu zwykłego i powstaje wtedy, kiedy w odpowiednim czasie nie zostało zastosowane prawidłowe leczenie. Do objawów łupieżu suchego dochodzą wówczas objawy związane z nasileniem aktywności gruczołów łojowych, czyli łojotokiem. W czasie badania dermatologicznego stwierdza się żółte, tłuste, mocno przylegające do podłoża strupy. Zmianom towarzyszyć może dodatkowo wypadanie włosów oraz świąd skóry. W cięższych przypadkach, kiedy pojawiają się objawy stanu zapalnego, dochodzi do rozwoju łojotokowego zapalenia skóry. W łojotokowym zapaleniu skóry zmiany obserwuje się nie tylko na głowie i twarzy, ale także w obrębie klatki piersiowej i pleców (głównie w okolicy międzyłopatkowej). W najbardziej nasilonych postaciach mogą być zajęte także pachy, pachwiny, narządy płciowe, brzegi powiek, a w pojedynczych przypadkach może dojść do uogólnienia zmian skórnych.
Charakterystyka
Przyczyna powstawania łupieżu jest złożona i w dalszym ciągu nie w pełni wyjaśniona. Stwierdzono, że za proces powstawania łupieżu między innymi odpowiedzialne są nieprawidłowości dotyczące komórek naskórka (czyli najbardziej zewnętrznej warstwy skóry). W prawidłowym naskórku, w jego najgłębszej warstwie, nazwanej warstwą podstawną, dochodzi do powstania nowych komórek, czyli keratynocytów. Cykl życia keratynocytów fizjologicznie trwa 26-28 dni. W tym czasie komórki przechodzą kolejne warstwy w obrębie naskórka, powoli obumierają i na końcu w warstwie rogowej, ulegają złuszczeniu. W łupieżu proces ten jest przyśpieszony i zaburzony. W efekcie powstała warstwa rogowa naskórka nie spełnia swojej podstawowej roli ochronnej, w związku z tym skóra jest bardziej narażona na wszelkie czynniki zewnętrzne, w tym również czynniki biologiczne (bakterie, wirusy, grzyby). Ostatnio dużą rolę w powstawaniu łupieżu przypisuje się grzybom drożdżopodobnym z rodzaju
Melassezia, w szczególności
Melassezia furfur. Izoluje się je głównie z obszarów bogatych w gruczoły łojowe, do których należy skóra owłosiona głowy, pewne partie twarzy (brwi, czoło, fałdy nosowo-wargowe, broda) a także górna części klatki piersiowej (głównie okolica mostka) i przestrzeń międzyłopatkowa. Grzyby z rodzaju
Melassezia stanowią fizjologiczną florę skóry każdego zdrowego człowieka, jednak ich ilość jest znacznie większa u osób chorych i sięga do 74 proc. w łupieżu tłustym i do 85 proc. w łojotokowym zapaleniu skóry. Rolę grzybów z rodziny
Melassezia w powstawaniu łupieżu ostatecznie potwierdza korzystny wpływ leków przeciwgrzybiczych w terapii tego schorzenia. Stwierdzono, że pewna grupa czynników może dodatkowo prowokować powstawanie łupieżu, bądź zaostrzać jego przebieg. Są to: zaburzenia hormonalne, niedobory odpornościowe, nieprawidłowa dieta, stres, zaburzenia emocjonalne, nadużywanie alkoholu, predyspozycje genetyczne, chłodny klimat, przegrzewanie mieszkania, niewłaściwe mycie włosów (zbyt rzadkie stosowanie szamponów lub niedostateczne ich spłukiwanie) oraz nadmierne stosowanie preparatów kosmetycznych, takich jak żele i lakiery.
Metody terapeutyczne
Terapia miejscowa pełni podstawową rolę w leczeniu łupieżu oraz w zapobieganiu występowania jego nawrotów. Analizując przyczyny powstawania łupieżu stworzono trzy podstawowe grupy leków działających:
1. przeciwgrzybiczo (pirytonian cynku, ketokonazol, ekonazol),
2. cytostatycznie,
3. keratolitycznie (ułatwiając usunięcie zrogowaciałego naskórka).
Rozwój nowych generacji środków przeciwłupieżowych koncentruje się obecnie na tworzeniu preparatów przeciwgrzybiczych, działających na Melassezia furfur. Jednymi z bardziej popularnych środków przeciwgrzybiczych są ketokonazol i pirytionian cynku. Jednak stosunkowo niewielka ilość środków przecigrzybiczych na rynku i ich powszechne stosowanie sprawiło, że wzrasta oporności grzybów na środki z tych grup. Preparaty keratolityczne i cytostatyczne nie są obecnie zalecane w monoterapii, ze względu na częste nawroty łupieżu po zakończonym leczeniu. Cyklopiroksolamina jest nowoczesnym, środkiem pierwszego rzutu, wykorzystywanym w leczeniu łupieżu oraz łojotokowego zapalenia skóry o udokumentowanym działaniu. Łączy ona w sobie właściwości grzybobójcze i grzybostatyczne działając na szerokie spektrum drobnoustrojów, a także pełni funkcję antybakteryjną i przeciwzapalną. Mechanizm działania cyklopiroksolaminy jest inny niż ketokonazolu czy pirytonianu cynku. Natomiast przeprowadzone badania porównawcze cyklopiroksolaminy w szamponie z ketokonazolem wykazały większą skuteczność cyklopiroksolaminy w leczeniu łupieżu oraz jej dobrą tolerancję przez pacjentów.
Zalety cyklopiroksolaminy
Nowym produktem na rynku jest szampon Pirolam zawierający cyklopiroksolaminę wzbogaconą kompleksem witamin A i E oraz gliceryną. Mając na celu zwiększenie skuteczności działania Pirolamu, w skład szamponu włączono substancję o nazwie Hydrolite 5, ułatwiającą wnikanie cyklopiroksolaminy do komórki grzyba. Szereg dodatkowych substancji dołączonych do cyklopiroksolaminy w szamponie Pirolam nie tylko usuwa objawy łupieżu, ale również pielęgnuje włosy i skórę głowy. Gliceryna zawarta w szamponie jest sprawdzoną, niskocząsteczkową substancją zatrzymującą cząsteczki wody w naskórku. Dzięki niej włosy są nawilżone i bardziej elastyczne. Wspomniana wcześniej witamina A jest jedną z podstawowych substancji aktywnych stosowanych w kosmetyce. Pod jej wpływem dochodzi do regulacji podziałów komórkowych, które są zaburzone w łupieżu oraz łojotokowym zapaleniu skóry. Ogranicza nadmierne złuszczanie w obrębie skóry owłosionej głowy, ułatwia odnowę naskórka oraz pobudza syntezę kolagenu. Witamina E jest antyutleniaczem. Zmniejsza objawy starzenia się skóry oraz poprawia jej kondycję. Korzystnie wpływa na utrzymanie prawidłowego stanu tkanki łącznej, a także błon komórkowych. Zapobiega również występowaniu podrażnień. Nie tylko dzięki dołączonym do formuły szamponu Pirolam witaminom, włosy stają się odżywione i jedwabiste, ale także proces ten jest wspomagany przez inne, dodatkowe substancje m.in. proteiny pszenicy czy polyquaternium-7, ułatwiający rozczesywanie. Szampon Pirolam jest specjalistycznym środkiem przeznaczonym do pielęgnacji włosów i skóry głowy o udokumentowanym działaniu przeciwłupieżowym. Najlepsze efekty uzyskuje się stosując Pirolam 2-3 razy w tygodniu przez miesiąc. Po uzyskaniu ustąpienia zmian, w celu uniknięcia nawrotu dolegliwości, stosowanie szamponu powinno być zapobiegawczo kontynuowane 1 raz w tygodniu przez 3 miesiące. Niewielką ilość szamponu nanosimy na zwilżone włosy i delikatnie wmasowujemy w skórę głowy aż do wytworzenia się piany. Powstałą pianę pozostawiamy na głowie przez 5 minut i dopiero wtedy spłukujemy. Przeprowadzone badania skuteczności szamponu wykazały, że po 4 tygodniowej kuracji Pirolamem uzyskano ustąpienie zmian skórnych u osób z mało lub średnio nasilonym łupieżem oraz znaczne ich zmniejszenie w przypadku bardzo nasilonych objawów. Badania wykazały nie tylko pozytywny wpływ Pirolamu na usuwanie objawów łupieżu, zapobieganie nawrotom łupieżu, łojotoku oraz towarzyszącego im świądu skóry, ale także jego bardzo dobre efekty pielęgnacyjne. Oceniono, że szampon jest praktyczny, wydajny i ma odpowiednie właściwości myjące. Włosy są puszyste, mają zdrowy wygląd, łatwo się rozczesują i układają. Badania aparaturowe wykazały, że regularne stosowanie szamponu Pirolam poprawia nawilżenie oraz normalizuje pH skóry owłosionej głowy. Nowoczesne podejście do leczenia łupieżu oraz powstawanie środków działających wielokierunkowo jest pozytywnym trendem obserwowanym od niedawna w leczeniu tego typu chorób dermatologicznych.
Piśmiennictwo:
1. Martini M-C: Kosmetologia i farmakologia skóry, PZWL 2003
2. Adamski Z, Deja M: The treatment of dandruff of the scalp, Aesthetic Dermatology, 2, 2006.
3. Gupta AK, Plott T: Ciclopirox: a broad-spectrum antifungal with antibacterial and anti-inflammatory properties. Int J Dermatol 2004, 43 (Suppl.1),3-8.
4. Zawirska A, Adamski Z: Grzyby z rodzaju Malassezia. PDiA 2005, XXII,1:10-13.
5. Gupta AK, Nicol KA: Ciclopirox 1% shampoo for the treatment of seborrheic dermatitis. Int J Dermatol 2006, 45, 66-69.]
6. Brzezińska-Wcisło L, Wcisło-Dziadecka D, Lis-Swięty A, Trzmiel D: Łupież i łojotokowe zapalenie owłosionej skóry głowy- patogeneza, obraz kliniczny oraz aspekty terapeutyczne. Post Dermatol Alergol 2007;XXIV,2: 59-64.
7. Nowicki R: Cyklopiroksolamina w postaci 1,5% szamponu- nowa opcja w leczeniu łupieżu. Przew Lek 2004; 9: 66-71.
8. Szepietowski J, Reich A: Leczenie chorób skóry i chorób przenoszonych drogą płciową. PZWL 2002, 453-455.
9. Vivier A: Atlas dermatologii kliniczne. Urban&Partner,2002, 47-49.
10. Brzezińska-Wcisło L: Co nowego w etiopatogenezie i leczeniu łojotowego zapalenia skóry. Post Dermatol Alergol XXII;2005/1.
11. Gupta AK, Madzia SE, Batra R: Etiology and Management of Seborrheic Dermatitis. Dermatology 2004; 208: 89-93.
12. Wysocka M: Łupież jako objaw – jego etiopatogeneza, leczenie i zapobieganie. Nowa Medycyna 116 (3-4/2002).
13. Gupta AK, Bluhm R: Seborrheic dermatitis. JEADV 2004; 18,13-26.
14. Braun Falco O, Plewig G, Wolff H.H. Burgdorf W.H.C: Dermatologia tom I, 2002, 440-441.
15. Błaszczyk-Kostanecka M, Wolska H: Dermatologia w praktyce. PZWL, 2009, 156-158.
16. Lebwohl MG, Heymann WR, Berth-Jones J, Coulson I.: Leczenie chorób skóry. ElsevierLimited. 2006.
17. Zalewska-Janowska A, Błaszczyk H: Choroby skóry. PZWL. 2009.
18. Jabłońska S, Majewski S: Choroby skóry i choroby przenoszone drogą płciową.