Metamizol w farmakoterapii bólu i gorączki – State of Art 2015

W 2012 r. zidentyfikowano nowe metabolity metamizolu, co zmieniło zasadnicze podejście do tosowania leku zarówno w praktyce ambulatoryjnej, jak i klinicznej. Dotyczy to przede wszystkim nowych możliwości stosowania leku w leczeniu skojarzonym. Metabolity metamizolu wykazują działanie hamujące syntezę prostaglandyn, głównie poprzez hamowanie aktywności cyklooksygenaz 1 oraz 2 (COX-1, COX-2), a także hamowanie nocycepcji indukowanej przez substancję P. Co więcej, metamizol wykazuje dodatkowo wpływ na układ kanabinoidowy, a wpływ ten powoduje zarówno działanie przeciwbólowe, jak i przeciwgorączkowe metamizolu. Stąd też jego efekt przeciwgorączkowy jest najsilniejszy w grupie stosowanych leków z uwagi na fakt, że wynika on z działania leku na receptory kanabinoidowe, a wpływ na ośrodkową syntezę prostaglandyn jest tylko dodatkiem w tym względzie. Z kolei efekt rozkurczowy w stosunku do mięśniówki gładkiej jest realizowany poprzez hamowanie wychwytu zwrotnego adenozyny w strukturach ośrodkowego układu nerwowego oraz również poprzez wpływ na układ kanabinoidowy. Efekt rozkurczowy jest szczególnie istotny w sytuacji wykorzystywania leku w bólach kolkowych, pierwotnym bolesnym miesiączkowaniu oraz w przypadku stosowania leku w bólach trzewnych (bóle w obrębie jamy brzusznej). Warto zauważyć, że dzisiaj na rynku farmaceutycznym metamizol jest dostępny w postaci zarówno tabletek, jak i tabletek musujących, co powoduje, że można zindywidualizować stosowaną terapię. Warto pamiętać, że tabletki musujące mają bardzo szybki początek działania, co nie jest bez znaczenia zarówno w leczeniu bólu, jak i gorączki.

Metamizol wykazuje synergizm działania z NLPZ, paracetamolem oraz z analgetykami opioidowymi. Jest zalecany w leczeniu bólu ostrego, w tym także pourazowego, a także jest istotnym składnikiem leczenia złożonego w leczeniu bólu towarzyszącego chorobie nowotworowej. Wprawdzie w roku 2014 metamizol znalazł się w standardach opublikowanych w Austrii odnoszących się do leczenia bólu w populacji pediatrycznej, to w Polsce tabletki zawierające metamizol mogą być stosowane tylko u dorosłych. U dzieci metamizol w postaci roztworu do wstrzykiwań może być stosowany, ale tylko w przypadku ciężkiej, zagrażającej życiu gorączki, kiedy inne leki są nieskuteczne lub przeciw skazane.

W badaniach kohortowych z ostatnich lat oraz badaniach obserwacyjnych uznaje się, że powikłanie, jakim jest agranulocytoza indukowana podaniem metamizolu, jest powikłaniem rzadkim, a jego częstość jest porównywalna z częstością tego powikłania indukowanego przez inne nieopioidowe leki przeciwbólowe. W przypadku stosowania metamizolu mamy do czynienia z niewielkim ryzykiem indukowania interakcji z innymi równocześnie stosowanymi lekami. Klinicznie istotna jest interakcja z cyklosporyną, toteż zaleca się zachowanie ostrożności u pacjentów przyjmujących obydwa leki w tym samym czasie.

Jak już wspomniano, metamizol znajduje zastosowanie w leczeniu różnych postaci bólu, w tym także pochodzącego z jamy brzusznej, któremu towarzyszy często skurcz mięśniówki gładkiej i wówczas działanie przeciwbólowe zostaje uzupełnione efektem rozkurczowym leku. Wykazuje on wysoką skuteczność w leczeniu kolki nerkowej i żółciowej, w bólach towarzyszących chorobom narządu ruchu, a także w bólu zębów i bólach głowy z migreną włącznie. Wykazuje dodatkowo silny efekt przeciwgorączkowy realizowany w mechanizmach odmiennych do innych leków, co warunkuje jego skuteczność w przypadku konieczności szybkiego obniżenia wysokiej gorączki.

autor: dr n. med. Jarosław Woroń
Szpital Uniwersytecki w Krakowie,
Klinika Leczenia Bólu i Opieki Paliatywnej oraz Kliniczny Oddział Anestezjologii i Intensywnej Terapii Nr 1;
Zakład Farmakologii Klinicznej Katedry Farmakologii Wydziału Lekarskiego UJ CM Kraków

Piśmiennictwo:
1. Jasiecka A. Maślanka T, Jaroszewski JJ. Pharmacological characteristics of metamizole. Pol J Vet Sci 2014, 17(1), 207-214
2. Nascimento J, Souza JR, Bonfante E et al. Evaluation of the hematological alterations after the therapeutic use of dipyrone sodium in healthly volunteers. Basic and Clin Pharmacol Toxicol. 2014,115 (70) suppl. 1
3. Oreskovic C, Bicanic G, Hrabac P et al. Trertment of postoperative pain after total hip arthroplasty : comparison between metamizol and paracetamol as adjunctive to opioid analgesics. Arch of Orthopedic and Trauma Surgery. 2014, 134 (5), 631-636
4. Lampl C, Likar R. Metamizole : mode of action , drugnulldrug interactions and risk of agranulocytosis. Schmerz 2014, 28(6), 584-590
5. Garcia Ramiro M, Alfonso Guardo L, Alvarez Matilla A et al. Efficacy paracetamol plus metamizol vs. paracetamol plus dexketoprofen in acute postoperative pain. Revista de la Sociedad Espanola de Dolor 2013, 20(6), 279-284
6. Theiler R, Dudler J. Drug therapy of pain . Revue Medicale Suisse 2013, 9:401, 1846-1853
7. Sugumar R, Krishnaiah V, Channaveera GS et al. Comparisons of the pattern, efficacy and tolerability of self-medicated drugs in primary dysmenorrhea. Indian Journal of Pharmacology. 2013, 45(2), 180-183
8. Howell T, Bachmaier N, Lange A et al. Metamizol in postoperative neonatal intensive care. Intensive Care Medicine 2013, 39 suppl. 1, S137-S138
9. Vera P, Zaptala L, Gich I. et al. Hemodynamic and antipyretic effects of paracetamol, metamizol and dexketoprofen in critical patients. Medicina Intensiva 2012, 36(9), 619-625
10. Aganovic D, Prcic A, Kulovac B et al. Clinical decision making in renal pain management. Acta Informatica Medica 2012, 20(1), 18-20
11. Pogatzki- Zahn EM, Schnabel A, Zahn PK. Room for improvement: Unmet needs in postoperative pain management. Expert Rev of Neurother 2012, 12(5), 587-600
12. Chaparro LE, Lezcano W, Alvarez HD et al. Analgesic effectivess of Dipyrone for postoperative pain after herniorrhaphy. Pain Practice 2012, 12(2), 142-147
13. Varga Z, Kriska M, Kristova V et al. Prescription of NSAIDs and risk of cardiovascular adverse effects in hospitalized patients. Rheumatologia 2010, 24(3), 87-90
14. Houweling PL, Molag ML, van Boekel RL et al. Postoperative pain treatment, practice revised. Ned Tijdschr Geneeskd. 2013, 157(49), A7005
15. Meng W, Yuan J, Zhang c et al. Parenteral analgesics for pain relief in acute pancreatitis: a systematic review. Pancreatology 2013, 13(3), 201-206