autorka: dr n. med. Katarzyna Wrotek
specjalista chorób wewnętrznych, alergolog członkini Polskiego Towarzystwa Alergologicznego
Alergicy w leczeniu swojej choroby mają do dyspozycji trzy sposoby postępowania. Pierwszy to unikanie czynników, na które są uczuleni. W praktyce dla wielu alergenów (pyłki, grzyby pleśniowe) jest to niewykonalne. Drugi sposób to stosowanie leków przeciwhistaminowych w celu stłumienia objawów choroby. Analogicznie jak w leczeniu cukrzycy i nadciśnienia tętniczego, leki poprawiają komfort życia, ale warunkiem jest systematyczne leczenie. Trzeci sposób to immunoterapia swoista popularnie zwana odczulaniem.
Immunoterapia alergenowa polega na podawaniu szczepionki zawierającej jeden lub kilka alergenów w celu wywołania tolerancji ze strony układu immunologicznego. Czy dla każdego alergika dostępna jest ta forma terapii? Niestety nie. Przed ewentualnym zakwalifikowaniem pacjenta trzeba potwierdzić, że jego alergia ma mechanizm IgE – zależny. W tym celu wykonywane są badania IgE specyficznego we krwi i/lub testy skórne z alergenami. Ujemny wynik nie mówi nam o braku uczulenia (bardzo częste fałszywe przekonanie!) tylko o braku mechanizmu IgE – zależnego.
Przykład: Młody mężczyzna zgłasza się do alergologa z powodu napadów kichania, kataru i świądu oczu po kontakcie z kotem. Testy skórne z alergenem kota – wynik ujemny, badanie IgE specyficznego na kota we krwi – ujemne. Badania nie wykluczyły alergii na kota, wykazały natomiast brak mechanizmu IgE – zależnego, co uniemożliwia rozpoczęcie immunoterapii.
Pacjentowi w sytuacjach wymagających narażenia na alergeny kota poprawę samopoczucia przynosi stosowanie leków przeciwhistaminowych. Po wykazaniu mechanizmu IgE – zależnego należy bardzo dokładnie ustalić z pacjentem, w jakich okolicznościach pojawiają się objawy alergii. Do szczepionki wybieramy wyłącznie alergeny, które wywołują dolegliwości. Czyli podjęcie decyzji o odczulaniu musi być poprzedzone:
Kolejny krok to wykluczenie obecności przeciwwskazań do odczulania. Należą do nich:
W przypadku dobrze dobranego składu alergenowego, wysokiej jakości szczepionki, podania odpowiednio wysokich dawek w określony sposób, skuteczność immunoterapii dochodzi do 80%. Efekt końcowy leczenia zależy również od czasu trwania choroby alergicznej. Im wcześniej rozpoczyna się leczenie tym lepiej. Nie ma górnej granicy wieku, ale bez wątpienia efekty odczulania 50-latka chorującego od 30 lat na alergiczny nieżyt nosa będą gorsze niż u 6-latka chorującego od 2 lat.
Immunoterapia wymaga od chorego i/lub jego rodziny zdyscyplinowania oraz odpowiedzialności. W początkowym okresie szczepionki są podawane podskórnie w odstępach 7-14 dni. Po dojściu do dawki maksymalnej odstępy między szczepionkami są wydłużane do 4-6 tygodni. Po podaniu szczepionki obowiązkowa jest obserwacja pacjenta przez wyszkolony personel (specjalista alergolog i pielęgniarka) przez minimum pół godziny. Ponadto w dniu szczepienia obowiązuje zakaz spożywania alkoholu, narażania się na wysoką temperaturę otoczenia (sauna, solarium itp.) i dużych wysiłków fizycznych.
W początkowym okresie odczulania zazwyczaj są kontynuowane leki przeciwhistaminowe przyjmowane przez chorego. Optymalny czas immunoterapii wynosi od 3 do 5 lat i zależy od samopoczucia w momencie kontaktu z alergenem wywołującym wcześniej dolegliwości.
Od kilku lat zalecanym schematem podawania szczepionki jest leczenie całoroczne. Najczęściej alergeny są podawane podskórnie (większość szczepionek iniekcyjnych jest refundowana). Inne metody odczulania dostępne obecnie w Polsce to podawanie szczepionki doustne i podjęzykowe.
Pierwszą dawkę należy przyjąć w obecności specjalisty alergologa, kolejne są przyjmowane samodzielnie w domu. Chory powinien posiadać pisemną instrukcję, jak stosować szczepionkę (czytelny schemat dawkowania), jakie mogą pojawić się działania niepożądane i co wówczas robić. W przypadku stanów zapalnych w obrębie jamy ustnej i gardła, zabiegów stomatologicznych, zaostrzenia astmy należy zrezygnować z przyjęcia szczepionki. Chory odczulany metodą podjęzykową lub doustną powinien mieć możliwość skontaktowania się ze specjalistą alergologiem.
W przypadku uczulenia na alergeny całoroczne immunoterapię można rozpocząć w dowolnym momencie. Natomiast w przypadku alergii sezonowej leczenie rozpoczyna się poza sezonem pylenia, czyli w okresie jesienno-zimowym.
Czy immunoterapia alergenowa jest bezpieczną metodą leczenia? Tak, pod warunkiem prawidłowo przeprowadzonej kwalifikacji do szczepienia, fachowego personelu, dobrze wyposażonego gabinetu zabiegowego i przestrzegania procedur obowiązujących podczas odczulania.
Najczęściej po podaniu szczepionki nic złego się nie dzieje. U niektórych alergików może pojawić się reakcja miejscowa (obrzęk, zaczerwienienie, świąd skóry, bolesność w miejscu iniekcji). Tego typu reakcje są najczęściej łagodne, nie zagrażają choremu i nie wymagają zaprzestania odczulania. Najpoważniejszym powikłaniem immunoterapii jest wstrząs anafilaktyczny występujący bardzo rzadko i najczęściej powodujący zaprzestanie odczulania.
Decyzja o zakończeniu immunoterapii jest podejmowana, gdy pacjent nie odczuwa dolegliwości i nie musi stosować leków przeciwhistaminowych. Jeżeli istnieje możliwość wykonania próby prowokacyjnej z alergenem, warto wykazać brak reakcji ze strony chorego.
Doradź pacjentowi!
Immunoterapia, czyli leczenie przyczynowe, powinno być rozważane przez każdego alergika. Nie wszyscy jednak słyszeli o takiej metodzie leczenia. Dlatego warto, aby farmaceuci zachęcali chorych do odczulania. Informacja usłyszana od fachowca, że kolejny kupowany lek przeciwhistaminowy również nie wyleczy z choroby, a jedynie na chwilę stłumi objawy, jest bardzo cenna. Jeżeli więc przy okienku pojawi się pacjent proszący o dobranie kropli i tabletek na alergię, cennym dodatkiem do leków będzie podpowiedź o wartościowej metodzie leczenia, jaką jest odczulanie.
Interakcje leków stosowanych w chorobach przewodu pokarmowego
Strażnik emocji