Fokus na przepis: proszki z propranololem

Proszki zaliczane do stałych postaci leków, składają się z sypkich, suchych cząstek o odpowiednim stopniu rozdrobnienia. Szczególnym rodzajem proszków są proszki dzielone, które po zmikronizowaniu i wymieszaniu rozsypujemy do opakowań jednodawkowych. W czasach ogromnego wyboru leków gotowych, gdzie dużo substancji można z powodzeniem stabletkować, wykonywanie proszków dzielonych stanowi rzadkość. Istnieją jednak przypadki, kiedy niezbędne jest wykonanie leku indywidualnie dla pacjenta – dotyczą one przede wszystkim receptury pediatrycznej.

Recepta

Proszki dzielone z propranololem

• Wiek pacjentki: 3 miesiące
• Masa pacjentki: 6 kg

Rp.
Propranololi 0,006
Sacharum lactis q.s.
M.f.pulvis d.t.d No 40
D.s. 3x1
Odpłatność: R

Proszki dzielone można zapisać na dwa sposoby: prescriptio divisa, kiedy podano łączne ilości substancji na całą ilość proszków z jednoczesnym zaznaczeniem liczby pojedynczych dawek oraz prescriptio multiplicata, kiedy zapis recepty dotyczy zawartości pojedynczego proszka, natomiast pod przepisem wskazano ilość takich powtórzeń. Powyższa recepta jest przykładem drugiego, znacznie powszechniejszego sposobu przepisywania proszków.

Charakterystyka i mechanizm działania propranololu

Propranolol jest substancją blokującą receptory beta-adrenergiczne, a tym samym hamuje wpływ amin katecholowych na organizm. Z tego względu jest szeroko stosowany w kardiologii w leczeniu różnorodnych schorzeń m.in. w różnego rodzaju arytmiach, kardiomiopatiach, tachykardiach, nadciśnieniu tętniczym, pewnych rodzajach omdleń czy u dzieci z siniczymi wrodzonymi wadami serca. Poza kardiologią lek znalazł zastosowanie także w psychiatrii (w epizodach lęku i niepokoju) czy neurologii (w migrenie). W przypadku naszej recepty lek przepisano w terapii naczyniaka u dziecka w wieku niemowlęcym. To właśnie leczenie naczyniaków wieku dziecięcego stanowi kolejne interesujące zastosowanie omawianej substancji.

Naczyniaki stanowią najczęstsze guzy wieku wczesnodziecięcego, dotyczą nawet 10% niemowlaków. W zdecydowanej większości zanikają samoistnie do około 7. roku życia. Jest jednak pewna grupa naczyniaków wymagająca leczenia, dotyczy to m.in. naczyniaków obejmujących dużą powierzchnię ciała, szybko rozrastających się czy umiejscowionych przy otworach ciała. Obecnie lekiem najczęściej stosowanym w naczyniakach wymagających terapii jest właśnie propranolol, który w znacznym stopniu wyparł leki steroidowe.

Mechanizm działania propranololu na naczyniaki nie jest do końca poznany, przyczyn upatruje się m.in. w kurczeniu naczyń krwionośnych, wyzwalaniu apoptozy komórek śródbłonka naczyniowego czy hamowaniu procesu angiogenezy wywołanej stresem.

Analiza recepty: sprawdzenie dopuszczalnych dawek

Powyższy lek recepturowy wypisano dla małego dziecka, dlatego ten punkt jest szczególnie ważny. Mała pacjentka ma 3 miesiące, z informacji uzyskanych od opiekuna wynika, że waży ona 6 kg. W tym przypadku zasadne więc będzie użycie wzoru uwzględniającego powierzchnię ciała dziecka.

D dziecka = powierzchnia ciała dziecka (m²) / 1,8 * maksymalna dawka dla dorosłego

Propranolol w lecznictwie stosowany jest wyłącznie w postaci chlorowodorku jego nazwa systematyczna to (2RS)-1-[(1-Metyloetylo)amino]-3-(naftalen-1-ylooksy)propran-2-olu chlorowodorek, a masa cząsteczkowa wynosi 295,8 u.

Według Farmakopei Polskiej chlorowodorek propranololu to biały lub prawie biały proszek rozpuszczalny w wodzie i etanolu 96% (v/v). Maksymalne dawki doustne dla osoby dorosłej wynoszą odpowiednio: jednorazowa – 0,08 g, dobowa – 0,48 g. Ze względu na fakt, iż jest to jedyna dostępna forma terminy „propranolol” i „chlorowodrek propranololu” w artykule będą stosowane zamiennie.

Na podstawie informacji zebranych od opiekuna oraz tabeli literaturowych oszacowano, że powierzchnia ciała naszej pacjentki będzie wynosić 0,32 m². Po podstawieniu do wcześniej wypisanego wzoru uzyskane wyniki zestawiono z dawkami wypisanymi na recepcie:

Dj wg recepty =  0,006 g Dj_max dziecka = 0,014 g

Dd wg recepty = 0,018 g Dd_max dziecka = 0,085 g

Wniosek: Dawki jednorazowe i dobowe dla chlorowodorku propranonolu nie zostały przekroczone, receptę można wykonać.

Przygotowanie do wykonania leku

Propranolol nie występuje w postaci pulvis pro receptura, więc lek będziemy wykonywać z tabletek. W sprzedaży dostępne są tabletki niepowlekane w dwóch dawkach: 0,01 g i 0,04 g. Aby ograniczyć ilość zbitej masy tabletkowej w przepisanym leku, a tym samym ułatwić uzyskanie odpowiedniego stopnia mikronizacji, użyto tabletek w dawce większej, czyli 0,04 g. W tym konkretnym przypadku było to możliwe, gdyż łącznia ilość chlorowodorku propranololu potrzebna do wykonania leku jest wielokrotnością 0,04 g.

Łączna ilość propranololu w leku – 0,006 g x 40 = 0,24 g

Liczba tabletek potrzebna do wykonania leku – 0,24 g / 0,04 g = 6 tabletek

W omawianej recepcie jako substancję wypełniającą przepisano laktozę w ilości takiej, jakiej potrzeba (q.s.). Według wytycznych minimalna waga proszku powinna wynosić 100 mg, czyli 0,1 g. Zważono 6 tabletek i ich masa wynosi 1,5 g, resztę wagi dopełnimy laktozą w odpowiedniej ilości:

0,1g x 40 proszków = 4 g

4 g – 1,5 g = 2,5 g laktozy

Ilości substancji potrzebne do wykonania leku:

6 tabletek propranololu

2,5 g laktozy

Wykonanie

Odważono substancje, pory moździerza zatarto odrobiną laktozy, następnie dokładnie zmikronizowano tabletki propranololu.

W kolejnym kroku dodawano porcjami laktozę, aż do uzyskania homogennego proszku. Gotowy proszek rozsypano do opłatków skrobiowych nr 2, odważając każdy proszek. W przypadku leku dla małego dziecka odważanie każdej dawki jest konieczne, mimo iż bardziej pracochłonne. Na końcu opłatki zamknięto i przełożono do uprzednio opisanej białej torebki.

Okres przydatności do użycia

Proszki ze względu na brak wody, są dosyć trwałą postacią leków recepturowych.

W recepcie brak substancji higroskopijnych, literaturowa trwałość tego typu preparatów to 30 dni. Dodatkowo w naszym przypadku lek wykonany jest z leku gotowego, a FP mówi wtedy, iż okres przydatności do spożycia jest nie dłuższy niż 25% czasu pozostałego do terminu ważności leku gotowego lub 3 miesiące, przy czym wybieramy krótszy okres. Biorąc pod uwagę, iż lek jest pediatryczny, gdzie aspekt bezpieczeństwa jest szczególnie ważny, oraz fakt, że lek nie jest zbyt szczelnie zabezpieczony przed wilgocią (opłatek skrobiowy i papierowa torebka), jako termin przydatności przyjęto 30 dni, zwłaszcza, iż przepisana ilość proszków z powodzeniem zostanie zużyta w tym terminie.

Wycena leku

Omówiony lek recepturowy wykonano z leku gotowego, rozporządzenie dopuszcza wycenę takiego leku ze zniżką pod dwoma warunkami:

• lek znajduje się na wykazie leków refundowanych,
• przepisana dawka leku recepturowego jest mniejsza od najmniejszej zarejestrowanej dawki leku gotowego, w postaci stałej stosowanej doustnie.

W naszym przypadku oba warunki zostały spełnione, lek można wycenić na zniżkę, uwzględniając wartość dwóch ryczałtów (ilość proszków na 1 ryczałt wynosi 20 sztuk). Pamiętajmy, że wycenić można również kapsułki skrobiowe.