Dbaj o swoje znamiona – rola dermatoskopii i ochrony przeciwsłonecznej

Oficjalnie na raka skóry w Polsce choruje 14 000 osób, a u ok. 50 000 badanych wykrywane są w ciągu roku różnego rodzaju choroby skóry, z czego prawie 4 000 stanowią czerniaki. Sumienna profilaktyka dermatoskopowa oprócz spokoju i bezpieczeństwa w zakresie zdrowia skóry umożliwia szybką reakcję na wypadek zmian postępujących. Wczesne wykrycie zmian nowotworowych zwiększa bowiem szansę wyleczenia.

Dynamiczny wzrost liczby nowotworów

W ciągu ostatnich lat zaobserwować można dynamiczny wzrost liczby nowotworów. Ponad 7 mln Europejczyków choruje na raka skóry^[1], a w Polsce 30% wszystkich nowotworów złośliwych dotyczy tego obszaru. Opierając się na danych z Krajowego Rejestru Nowotworów, można wywnioskować, że niebarwnikowe nowotwory skóry znalazły się w czołówce najczęściej występujących nowotworów w Polsce zaraz po raku płuca oraz raku piersi.

Najważniejszym czynnikiem predysponującym do występowania nowotworów skóry jest promieniowanie słoneczne, dlatego też bardzo ważne jest zabezpieczanie skóry przed słońcem, należy pamiętać o codziennym stosowaniu preparatów z wysokim filtrem UV^[2].

Dermatoskopia to nieinwazyjna, całkowicie bezbolesna, szybka oraz efektywna metoda diagnostyczna badania skóry, która pozwala na dokładną ocenę znamion i pieprzyków. Umożliwia szybkie wykrycie zmian skórnych na wczesnym etapie. Badanie to najlepiej wykonać na jesień, chociaż dobrą porą roku jest również zima i wczesna wiosna. Najważniejsze, aby kontroli poddać się po okresie letnim, ponieważ opalenizna może mieć wpływ na wynik badania.

Do diagnostyki używa się dermatoskopu, który jest rodzajem lupy powiększającej (zazwyczaj 10-krotne powiększenie) i oświetlającej badaną powierzchnię. Dodatkowo specjaliści mogą zaproponować obejrzenie zmian skórnych przy użyciu wideodermatoskopu, w którym lekarz może jeszcze bardziej przybliżyć i wyostrzyć badany odcinek skóry.

Ponadto sprzęt ten ma możliwość nagrywania obrazów co może posłużyć w przyszłości do porównania i oceny stanu skóry, jest to ważne u osób, które należą do tzw. grupy ryzyka^[3]. Dermatoskop jest porównywalny obecnie do stetoskopu. To narzędzie niezbędne w pracy lekarza pozwala w szybki sposób rozpoznać większość schorzeń dermatologicznych, odróżnić zmianę łagodną od złośliwej^[4]. Sama kontrola polega na przykładaniu aparatu do badanego miejsca po wcześniejszym pokryciu okularu olejkiem immersyjnym, środek ten zmniejsza rozpraszanie i odbijanie światła. Dzięki wyżej opisanemu badaniu można obliczyć tzw. wskaźnik dermatoskopowy (TDS). Większa asymetria zmiany, ilość kolorów, nieregularne granice, liczba elementów strukturalnych mają wpływ na wskaźnik TDS. Przy wysokich wynikach lekarze podejmują decyzje o wycięciu zmiany.

W wielu krajach stosowanie dermatoskopii jest wymogiem – głównie dotyczy to krajów, w których odnotowuje się wysoki wskaźnik zachorowalności na raka skóry, jak np. w Australii. Na terenie Niemiec, Szwajcarii, w krajach skandynawskich, Australii, USA dermatoskopia należy do diagnostyki zmian skórnych. W Niemczech czy Australii jest refundowana i traktowana jako standard opieki^[5].

Jak przygotować się do dermatoskopii?

Bardzo ważne jest prawidłowe przygotowanie się do badania dermatoskopowego. Poniżej wskazówki, jak się do niego przygotować:

1. Należy zrezygnować z pielęgnacji skóry przy użyciu kosmetyków, tj. balsamów, kremów, makijażu w dniu badania, a płytka paznokciowa powinna być bez lakieru – to bardzo ważne, aby nie zaburzać obrazu zmian skórnych.
2. Wskazane jest, aby skóra, która ma zostać poddana kontroli, była czysta, sucha, pozbawiona owłosienia w miejscu zmian.

Należy pamiętać o samobadaniu – raz w miesiącu wskazane jest wykonanie samobadania według reguły ABCDE^[6]. Reguła ABCDE umożliwia wstępną ocenę zmian skórnych, poniżej wyjaśnienie poszczególnych cech:

• A (asymetria) – nowotworowe zmiany skórne mają charakter asymetrii.
• B (brzegi) – nierówne, poszarpane, zatarte.
• C (kolor) – niejednolity, różne odcienie.
• D (średnica) – należy zwrócić szczególną uwagę na zmiany o średnicy przekraczającej 6 mm.
• E (ewolucja) – istniejące zmiany skórne zmieniają swój wygląd (kolor, kształt, pojawia się krew, swędzenie)^[7].

Profilaktyka dermatoskopowa opiera się na cyklicznej analizie znamion przy użyciu dermatoskopu. Zaleca się, aby kontrolę wszystkich znamion wykonywać raz w roku, co umożliwia szybkie wykrycie nowotworu skóry, np. czerniaka. Częściej, co 3-6 miesięcy, kontrolować zmiany skórne powinny osoby obdarzone dużą ilością znamion, o jasnej karnacji oraz z historią nowotworów skóry w rodzinie.

Sumienna profilaktyka dermatoskopowa oprócz spokoju i bezpieczeństwa w zakresie zdrowia skóry umożliwia szybką reakcję na wypadek zmian postępujących – wczesne wykrycie zmian nowotworowych zwiększa szansę wyleczenia. Jeśli znamię spełnia jeden lub kilka punktów z reguły ABCDE, należy skonsultować się z lekarzem. Bardzo ważne jest, ograniczenie przebywania na słońcu w godzinach między 10-16, należy stosować filtry przeciwsłoneczne z wysokim faktorem SPF, kiedy to konieczne należy pamiętać odzieży ochronnej: czapki, okulary, koszulki z długim rękawem, unikanie solarium^[8].

Rola farmaceuty

Farmaceuta poprzez bezpośredni kontakt z pacjentem może edukować w zakresie regularnych badań skóry, przypominać jak ważne jest wczesne zidentyfikowanie zmiany, przekazywać w jasny, zrozumiały dla pacjenta sposób jak prawidłowo dbać o higienę skóry, jak ją pielęgnować i zabezpieczać przed szkodliwym wpływem promieniowania słonecznego. W sytuacjach wymagających konsultacji lekarskiej farmaceuta kieruje chorego do dalszej diagnostyki^[9].

Do lekarza powinno się zgłosić w chwili pojawienia się nowych znamion lub w sytuacji, gdy już istniejące zmieniają swój wygląd (inny kształt, kolor, wielkość), pojawia się krew, uczucie świądu, pieczenia i bólu. Podczas wizyty dermatolog za pomocą dermatoskopu oceni zmianę oraz zaproponuje dalszy schemat postępowania^[10].