Borelioza w praktyce farmaceutycznej – jak pomóc pacjentowi ukłutemu przez kleszcza?

dr n. med. Paweł Rajewski
specjalista chorób wewnętrznych, chorób zakaźnych, hepatolog Wojewódzki Szpital Obserwacyjno Zakaźny im. Tadeusza Browicza w Bydgoszczy

Rezerwuarem krętków są zwierzęta wolno żyjące, głównie małe gryzonie. Człowiek zakaża się przypadkowo, przez ukłucie przez kleszcza – przez jego ślinę lub wymiociny.

Rozpoznanie
Najbardziej charakterystycznym, wczesnym objawem boreliozy występującym u ponad 50% chorych jest rumień wędrujący, którego obecność pozwala na rozpoznanie choroby bez potwierdzania badaniami immunoenzymatycznymi. Przeciwciała specyficzne dla boreliozy pojawiają się w surowicy krwi po 2-4 tygodniach od ukłucia przez zakażonego kleszcza i włączeniu leczenia – antybiotyku. W pozostałych przypadkach rozpoznanie wymaga potwierdzenia wykrycia w surowicy krwi przeciwciał Borrelia w klasie IgM lub IgG metodą ELISA – poprzez test przesiewowy oraz wykonanie testu potwierdzenia metodą western blot (RecomBlot) w przypadku dodatniego testu przesiewowego.

Objawy
Rumień wędrujący (patrz: zdjęcie powyżej) to najbardziej charakterystyczny objaw boreliozy. Początkowo ma zazwyczaj charakter plamki lub grudki z centralnym przejaśnieniem, która szybko się powiększa, osiągając średnicę powyżej 5 cm (nawet do 30 cm!). Pojawia się z reguły po 1 do 3 tygodni od ukąszenia, ale może wystąpić nawet po 3 miesiącach od ukąszenia. Wystąpić mogą również rumienie wędrujące mnogie, w różnych miejscach ciała, co świadczy zazwyczaj o rozsiewie zakażenia.
Ważne! Jeśli rumień pojawi się wcześniej, tj. po kilku lub kilkunastu godzinach, to zazwyczaj nie jest to rumień wędrujący.
Są to wówczas zmiany odczynowe, alergiczne lub z podrażnienia, które wystąpiły po niewłaściwym – mechanicznym usunięciu, niezakażonego kleszcza lub innego owada. Rumień wędrujący nie boli, nie swędzi, nie towarzyszy mu obrzęk czy też wzmożone ucieplenie. Rumień wędrujący zanika zwykle po kilku dniach od rozpoczęcia prawidłowego leczenia. Nieleczony może utrzymywać się nawet kilka miesięcy.
Inne objawy boreliozy mogą pojawić się bardzo późno od momentu ukąszenia, zwłaszcza jeśli wystąpił rumień wędrujący, który albo nie był leczony, albo był leczony, ale w sposób niewłaściwy lub zbyt krótko.

Późnym objawem boreliozy są min. zapalenie stawów i zajęcie układu nerwowego. Zapalenie stawów w przebiegu boreliozy dotyczy początkowo pojedynczych, dużych stawów łokciowych, kolanowych, rzadziej skokowych. Może wystąpić w różnym czasie od zakażenia – w postaci wczesnej po ok. 2 tygodniach, ale nawet po 2 latach w przypadku postaci późnej.
Zajęcie układu nerwowego w przebiegu boreliozy może dotyczyć zapalenia opon mózgowo rdzeniowych, zapalenia mózgu, zapalenia pojedynczych nerwów – głównie nerwu twarzowego, zaburzeń pamięci.

Leczenie
W leczeniu boreliozy stosuje się zwykle antybiotyki doustne przez okres 21-28 dni. Według wytycznych nie należy leczyć boreliozy kilkoma antybiotykami jednocześnie, a czas terapii nie powinien być dłuższy niż 28 dni.

Zapobieganie zakażeniu
Ważną rolę w profilaktyce zakażeń odgrywa odpowiedni ubiór, szczelnie zakrywający eksponowane części ciała – długie spodnie, koszula, nakrycie głowy, buty za kostkę, a także unikanie chodzenia po lasach, zwłaszcza w regionach endemicznych, kontrola całego ciała, wraz z włosami po powrocie z lasu oraz odpowiednio szybkie i właściwe usunięcie kleszcza ze skóry.

W jaki sposób usunąć kleszcza?
Przede wszystkim należy to zrobić jak najszybciej. Po 3 dniach bytowania w skórze ryzyko zakażenia boreliozą przy zakażonym kleszczu wynosi blisko 100%. Najlepiej użyć do tego pęsety lub gotowego zestawu do usuwania kleszcza. Nie należy wykręcać, tylko wyciągnąć zdecydowanym ruchem do góry, prostopadle do skóry, chwytając kleszcza jak najbliżej skóry. Przed wyjęciem kleszcza nie smarować masłem, spirytusem itp. To go drażni, powodując wydzielanie śliny i wymioty, przez które człowiek się zaraża. Po wyjęciu kleszcza przemyć skórę spirytusem lub octaniseptem. Należy obserwować miejsce po usunięciu kleszcza przez okres 3-4 tygodni.