RAPORT: Czy farmaceuta zaistnieje poza apteką?

Więcej usług z zakresu opieki farmaceutycznej i nieograniczanie się tylko do apteki, jako miejsca ich świadczenia – w tym kierunku zdaniem ekspertów powinna rozwijać się polska farmacja. Pomysł nie jest nowy. W Polsce już się o nim mówiło, za granicą opieka farmaceutyczna poza apteką to często norma. Co trzeba zrobić, by uruchomić ją również u nas?

Fachowe wsparcie zakresie opieki zdrowotnej

W całej sprawie chodzi nie tylko o rozwój zawodowy, ale także o przekonanie, że absolwenci trudnych studiów mający szeroką wiedzę powinni móc ją w pełni wykorzystywać. Idzie za tym prestiż zawodu, ale i konieczność. Farmaceuci mogą odciążać lekarzy i pielęgniarki, których w Polsce jest za mało. A starzejące się społeczeństwo szczególnie będzie potrzebowało wsparcia w zakresie opieki zdrowotnej.

O rozważaniu możliwości świadczenia opieki w domach osób chorych przewlekle, mających problemy z samodzielnym poruszaniem się czy po prostu schorowanych ze względu na zaawansowany wiek, mówił Polskiej Agencji Prasowej Marek Tomków, Prezes Naczelnej Rady Aptekarskiej.

„Pomysłem, który mocno popieramy, jest możliwość wykonywania szczepień poza aptekami, np. w domach pomocy społecznej czy ośrodkach geriatrycznych” – wskazywał.

Farmaceuci mogliby także mocnej wejść do szpitali czy do szpitalnych aptek i zająć się dawkowaniem leków, a także działać w ramach farmacji klinicznej, zajmując się nowymi lekami specjalistycznymi. Zdaniem szefa NRA świadczenia w szpitalnych aptekach przyniosłyby bardzo duże oszczędności („to nawet 100 mln zł na ośmiu drogich lekach”).

Naczelna Rada Aptekarska już na początku 2022 r. podjęła stanowisko dotyczące udzielania usług farmaceutycznych poza apteką. I wyliczyła, jakie zadania farmaceuta mógłby w ten sposób wykonywać. To przeprowadzanie wywiadu farmaceutycznego, udzielanie porady farmaceutycznej, wykonywanie pomiaru ciśnienia krwi, usługi farmacji klinicznej (wykonywane w obszarze klinicznym podmiotu leczniczego). To także czynności, takie jak:

• udział w racjonalizacji farmakoterapii,
• uczestniczenie w badaniach klinicznych,
• sprawowanie nadzoru nad gospodarką produktami leczniczymi oraz wyrobami medycznymi w podmiocie wykonującym działalność leczniczą (np. stanowisko inspektora ds. gospodarki lekiem),
• prowadzenie działalności profilaktycznej, edukacyjnej oraz działalności na rzecz promocji zdrowia,
• przeprowadzanie analiz farmakoekonomicznych,
• prowadzenie terapii monitorowanej stężeniami leków (wykonywane w obszarze klinicznym podmiotu leczniczego).

Choć stanowisko NRA wyglądało klarownie, okazało się, że innego zdania są Ministerstwo Zdrowia i… Naczelna Izba Aptekarska. Niezgodność między NRA a MZ i NIA wynika z odmiennych interpretacji zapisów Ustawy o zawodzie farmaceuty, które w dodatku się zmieniały. Na przykład z „Raportu opieka farmaceutyczna. Kompleksowa analiza procesu wdrożenia” opublikowanego przez Ministerstwo Zdrowia wynika, że farmaceuci mogą świadczyć usługi poza apteką.

Wątpliwości

Wątpliwości pojawiły się podczas badania przypadku farmaceuty, który ogłosił na jednej z internetowych platform sprzedażowych płatną usługę porad farmaceutycznych, dotyczących m.in. diety, przeglądu apteczki czy tego, jak używać np. glukometru. Skargę na takie praktyki złożył do Naczelnego Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej inny farmaceuta, posiłkując się zapisem w Prawie farmaceutycznym, w którym w art. 86 ust. 2 widnieje informacja, że „nazwa apteka zastrzeżona jest wyłącznie dla miejsca sprawowania opieki farmaceutycznej”. Choć sprawa została umorzona przez NROZ, a potem Naczelny Sąd Aptekarski uznał ją za bezzasadną, ziarno wątpliwości w sprawie miejsca świadczenia opieki farmaceutycznej zostało zasiane.

Jeden z branżowych portali internetowych zapytał swego czasu Naczelną Izbę Aptekarską oraz Ministerstwo Zdrowia o oficjalną wykładnię. Resort odpowiedział: „Opieka farmaceutyczna jest dedykowana wykonywaniu jej wyłącznie w aptekach ogólnodostępnych”. Naczelna Izba Aptekarska odparła z kolei, że „opieka farmaceutyczna może być świadczona przez farmaceutę wyłącznie w aptece”. To oczywiście zdania wyjęte z dłuższych odpowiedzi i analiz. Nie pozostawiają jednak one złudzeń co do tego, że farmaceuta może w danym zakresie działać jedynie w aptece. I choć dziś NRA skłania się do wyprowadzenia opieki farmaceutycznej z aptek, różnica w interpretacjach przepisów dokonywanych w ostatnich latach daje pole do prawnych dywagacji i sporów. A w niektórych przypadkach zakaz został wręcz jasno wyartykułowany – Ministerstwo Zdrowia w 2024 r. wypowiedziało się w sprawie szczepień, określając, że farmaceuta nie może wykonywać ich poza apteką.

***

Komentarz:

Dr Piotr Merks, adiunkt w Zakładzie Farmakologii i Farmakologii Klinicznej, na Wydziale Medycznym Collegium Medicum, na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, w siedmiu punktach przedstawia problemy i wyzwania opieki farmaceutycznej, także tej świadczonej poza apteką.

1. Niewłaściwe zrozumienie realiów rynku farmaceutycznego w Polsce

Obecna sytuacja farmacji w Polsce wymaga fundamentalnej reformy, a nie jedynie deklaracji publicznych, które są oderwane od rzeczywistości.

Doświadczenie z pracy nad nowymi usługami farmaceutycznymi w Wielkiej Brytanii pozwala mi dostrzec, że polski system jest daleki od systemowych rozwiązań, które mogłyby faktycznie wesprzeć farmaceutów i pacjentów.

2. Ekonomia usług farmaceutycznych

Aktualne usługi, takie jak szczepienia czy „tabletka dzień po”, są dla aptek ekonomicznie nieopłacalne. Farmaceuta opuszcza stanowisko pracy na 25 minut, a wynagrodzenie za te usługi nie pokrywa nawet kosztów operacyjnych, nie wspominając o zachętach do dalszego rozwijania tych usług. Pracodawcy nie są tym zainteresowani, bo bardziej opłaca się po prostu sprzedaż za pierwszym stołem.

Wprowadzenie nowych usług wymaga pilotowych projektów i rzetelnych danych, które pokażą ich efekty ekonomiczne oraz korzyści zdrowotne. Przegląd lekowy był cennym doświadczeniem, ale brak jedności w środowisku farmaceutycznym utrudnił na długo jego rozwój.

3. Konieczność zmiany podejścia politycznego

W Wielkiej Brytanii to rząd inicjuje współpracę z ekspertami w celu tworzenia systemowych rozwiązań. W Polsce, niestety, środowisko farmaceutyczne prosi o wsparcie, ale politycy nie traktują problemu priorytetowo, bo nie dotyka ich to osobiście.

Mówienie o „oszczędnościach w systemie” bez odpowiednich danych to jedynie deklaracja. Każdy nowy program musi być oparty na twardych liczbach i prognozach efektów.

4. Opieka nad seniorami jako przykład działania systemowego

Zamiast ogólnych haseł o polipragmazji, należy zacząć od konkretnych działań, takich jak ograniczenie stosowania leków zwiększających ryzyko upadków u seniorów. Konieczne są projekty pilotażowe oraz praktyczne rozwiązania, a nie tylko szerokie deklaracje.

5. Edukacja farmaceutów i dostosowanie do współczesnych wyzwań

Mimo pewnych inicjatyw reformy edukacji, dynamika zmian jest niewystarczająca w stosunku do potrzeb społecznych. Wydziały farmaceutyczne muszą przygotowywać studentów do realiów współczesnej farmacji, w tym do nowych usług farmaceutycznych i pracy w interdyscyplinarnych zespołach.

6. Przyszłość rynku farmaceutycznego

Obecna sytuacja kadrowa w farmacji oraz dążenie dużych graczy do wprowadzenia dostaw leków pod drzwi pokazuje, że apteki muszą przekształcić swoją rolę. Zamiast być miejscem „wydawania pudełek”, apteki powinny stać się centrami eksperckimi.

Równowaga między sieciami a aptekami niezależnymi jest kluczowa. Skrajna sieciowość, jak i całkowite rozdrobnienie rynku są niekorzystne. Niezbędny jest dojrzały decydent, który podejmie wyważone działania.

7. Od deklaracji do wdrożeń

Przejście od deklaracji do wdrożeń wymaga systematycznego podejścia, opartego na danych i pilotażach. Obecne rozmowy o nowych usługach pozostają w sferze wyobrażeń, a tymczasem potrzeba realnych działań i wsparcia systemowego ze strony decydenta. Moim zdaniem nie są na to gotowi i nie ma z kim rozmawiać.