Zapalenie zatok w okresie letnim

autorka: dr n. farm. Arleta Matschay
Pracownia Farmacji Praktycznej, Katedra i Zakład Technologii Postaci Leku,
Wydział Farmaceutyczny, Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu

Można zapytać, dlaczego w okresie letnim dochodzi do tego typu zapaleń? Przecież jest ciepło, słonecznie, a dni są długie, co powinno sprzyjać dobremu samopoczuciu. Zatem jakie są przyczyny zmian zapalnych i jakie zalecenia kierować do naszych pacjentów?

Zmiany zapalne zatok przynosowych (szczękowych, sitowych, czołowych czy klinowych) obejmują także zmiany na poziomie błony śluzowej nosa. Jest ona narażona na wiele czynników przez cały rok kalendarzowy, choć z różnym nasileniem, w tym na wpływy bodźców zewnętrznych (bakterie, wirusy, grzyby, alergeny, a także na częste zmiany warunków atmosferycznych, np. wilgotności czy temperatury oraz inne czynniki drażniące, np. chemiczne) oraz bodźców wewnętrznych (hormonalnych czy neurogennych). Czynniki te mogą spowodować przekrwienie, obrzęk oraz intensywniejsze wydzielanie z błony śluzowej nosa. Szczególnie narażone na te czynniki są osoby nadwrażliwe, u których objawy takie mogą przebiegać z dużym natężeniem i często na drodze współwystępujących mechanizmów (zapalnych, immunologicznych czy odruchowych). W okresie letnim objawy nieżytu nosa stają się szczególnie dokuczliwe, co przede wszystkim związane jest z dużą ilością alergenów zawartych np. w ziarnach pyłku roślin niewidocznych dla oka ludzkiego. Największe ich stężenie odnotowuje się w godzinach południowych podczas słonecznych, suchych i wietrznych dni. Powodują one u osób uczulonych objaw kichania, wodnisty katar, upośledzenie drożności nosa oraz świąd w obrębie nosa i oczu, a następnie obrzęk błony śluzowej nosa prowadzący do zamknięcia ujść zatok. Zmiany takie nasilają się u pacjentów przebywających poza pomieszczeniem właśnie w pogodne dni, szczególnie stale narażonych na kontakt z alergenem, co w konsekwencji może doprowadzić do przerostu błony śluzowej i trwałego zwężenia zatok nosowych, co z kolei sprzyja powstaniu infekcji wirusowych i bakteryjnych.

Należy dodać, iż pacjenci – szczególnie w okresie nasilenia zmian zapalnych w obrębie błony śluzowej nosa – powinni do minimum ograniczyć ekspozycję na promieniowanie słoneczne (UVA/UVB). Ponadto zrezygnować z wszelkich kąpieli słonecznych również w solarium, które powodują rozszerzenie naczyń i wzrost ukrwienia nie tylko powłok skórnych, ale także błony śluzowej nosa, prowadząc do jej rozpulchnienia i wzrostu obrzęku, a nawet trwałego przerostu małżowin nosowych, które może wymagać interwencji chirurgicznej.

W okresie letnim, z uwagi na wysokie temperatury występujące w pomieszczeniach zamkniętych i samochodach, korzystamy często z urządzeń klimatyzacyjnych. To rzecz zrozumiała, bowiem temperatura powyżej 27 stopni Celsjusza w otoczeniu powoduje wystąpienie zmęczenia i senności, a także kłopoty z koncentracją i wydłużenie czasu reakcji, co ma szczególnie niekorzystny wpływ na zdolność prowadzenia pojazdu. Z kolei zamknięcie okien i prawidłowo funkcjonująca klimatyzacja może dodatkowo obniżyć stężenie alergenów wziewnych. Optymalna temperatura w klimatyzowanym pomieszczeniu powinna jednak kształtować się na poziomie 6-10 stopni poniżej temperatury środowiska zewnętrznego, gdyż zbytnie jej obniżenie może powodować szkodliwy szok termiczny dla organizmu. Ponadto nawiew powietrza powinien być tak ustawiony, aby nie odczuwać jego strumienia na twarzy czy szyi, co grozi infekcją dróg oddechowych spowodowaną gwałtownym oziębieniem w obrębie nabłonka błony śluzowej i jej reaktywnym przekrwieniem.

Dodatkowym zagrożeniem dla zdrowia jest nieprawidłowa konserwacja urządzenia klimatyzacyjnego w pomieszczeniach czy samochodach wynikająca ze zbyt rzadkiej wymiany filtrów, co sprzyja namnażaniu bakterii i grzybów w urządzeniu i w konsekwencji rozwój infekcji bakteryjnych i grzybiczych u osób przebywających w otoczeniu jego funkcjonowania. Szybko występujące zmiany zapalne w obrębie błony śluzowej nosa w trakcie pracy urządzeń klimatyzacyjnych nie ustępują natychmiast po zaprzestaniu ich działania. W takim przypadku często konieczne jest zastosowanie odpowiedniej farmakoterapii po wystąpieniu objawów patologicznych.

Dolegliwością towarzyszącą stanom zapalnym zatok jest niedrożność i uczucie zatkanego nosa. Następnie pojawia się katar z wydzieliną o charakterze wodnistym oraz ból w obrębie twarzy, głównie w okolicy zatok czołowych lub szczękowych pogłębiający się w trakcie częstego kichania. Zgodnie z „Europejskimi wytycznymi na temat zapalenia nosa i zatok przynosowych oraz polipów nosa – EPOS 2012” należy u pacjenta rozpoznać na podstawie objawów rodzaj zapalenia oraz wdrożyć odpowiednie leczenie w przebiegu wirusowego lub bakteryjnego zapalenia nosa i zatok.* Leczenie ostrych wirusowych stanów zapalnych zatok (z objawami nieżytu nosa trwającymi krócej niż 10 dni) powinno początkowo obejmować przede wszystkim wyeliminowanie objawów, tj. bólu zatok, ewentualnie występującej gorączki, a następnie zmniejszenie obrzęku tkanek w okolicy ujścia zatok. A zatem, po przeprowadzeniu odpowiedniego wywiadu, można rozważyć zastosowanie leków z grupy NLPZ (m.in. ibuprofenu, zmniejszającego objawy odpowiedzi zapalnej w postaci bólu, obrzęku czy podwyższonej temperatury ciała). Dodatkowo w celu usuwania uciążliwej wydzieliny z nosa można rozpatrzeć włączenie do leczenia preparatów anemizujących (w terapii miejscowej lub ogólnej). Zastosowanie w nieżytach nosa, także alergicznych, aminy sympatykomimetycznej (chlorowodorek pseudoefedryny) w postaci terapii ogólnoustrojowej powoduje obkurczanie rozszerzonych naczyń krwionośnych, zmniejsza przekrwienie błon śluzowych w obrębie zatok, co prowadzi do zmniejszenia ich obrzęku oraz ilości powstającej wydzieliny i przez to ułatwienie w oddychaniu. Zalecenia dotyczące przyjmowania w takich przypadkach doustnych preparatów złożonych ze środków o działaniu przeciwbólowym, przeciwzapalnym i przeciwgorączkowym (ibuprofen) oraz zmniejszających przekrwienie błon śluzowych górnych dróg oddechowych, a w szczególności zatok przynosowych (chlorowodorek pseudoefedryny), umożliwiają leczenie objawów ostrego stanu zapalnego zatok w przebiegu infekcji bakteryjnej czy wirusowej w okresie letnim. Zawsze powinno jednak ono zostać poprzedzone szczegółowym wywiadem z pacjentem w zakresie przyczyny stanów zapalnych wraz z określeniem długości prowadzonej farmakoterapii, dawkowania, interakcji czy przeciwwskazań. Bardzo istotne jest także stosowanie miejscowe izo- i hipertonicznych preparatów chlorku sodowego i przez to oczyszczenie przewodów nosowych i zatok z zalegającej wydzieliny, które zapobiegają jej wysychaniu i usprawniają transport śluzowo-rzęskowy, a także mogą przynieść ulgę po kontakcie z niektórymi alergenami wziewnymi.

* European Position Paper on Rhinosinusitis and Nasal Polyps 2012 (EPOS 2012), Rhinology 2012 suppl. 23: 1-298.

***

Jak działa pseudoefedryna?
Pseudoehedrine hydrochloride jest aminą sympatykomimetyczną działającą obwodowo i ośrodkowo na układ współczulny, zmniejszającą przekrwienie błon śluzowych górnych dróg oddechowych. Po podaniu doustnym powoduje obkurcz naczyń krwionośnych, zmniejsza obrzęk i przekrwienie błony śluzowej nosa oraz zatok przynosowych, powoduje udrożnienie jamy nosowej, a także poprawia drenaż wydzieliny z zatok. Wskazania dotyczą leczenia objawowego nieżytu błon śluzowych nosa i zatok przynosowych w przebiegu przeziębienia, grypy czy kataru siennego. Przy zastosowaniu należy zwrócić uwagę na przeciwwskazania, stosowanie z innymi lekami, działania niepożądane oraz dawkowanie.