Sprawdzony sposób na przeziębienie

autorka: mgr farm. Anna Jakowska

Każdy z nas narażony jest na atak rhino-, adeno- i innych wirusów. Przeziębienie najczęściej wywołuje 5 typów wirusów, różnią się one między sobą właściwościami biochemicznymi, patogennością i epidemiologią. Większość dorosłych przeziębia się średnio 2-4 razy w roku, większość dzieci 8-9 razy^[1]. Nie istnieje jeden uniwersalny lek na tzw. common cold, jednak obok leków syntetycznych istnieje stale rosnący segment preparatów roślinnych o dużym potencjale leczniczym. Nowoczesny lek roślinny jest preparatem standaryzowanym na zawartość związków czynnych, otrzymywany i produkowany jest zgodnie z zasadami Dobrej Praktyki Wytwarzania GMP (Good Manufacturing Practice). Posiada potwierdzoną badaniami klinicznymi skuteczność i bezpieczeństwo stosowania. Leki pochodzenia roślinnego stosowane w chorobach układu oddechowego charakteryzują się wielokierunkowym działaniem, m.in. broncholitycznym, wykrztuśnym, osłaniającym, antyseptycznym i immunostymulującym.

Kaszel i katar
Do najważniejszych składników aktywnych o działaniu wykrztuśnym pochodzenia roślinnego zalicza się alkaloidy, saponiny i olejki eteryczne. Leki wykrztuśne znajdują zastosowanie w leczeniu stanów zapalnych dróg oddechowych: zapalenia krtani, tchawicy, oskrzeli. Leki roślinne z wyciągiem suchym z liści bluszczu pospolitego (Hedera helix) działają wykrztuśnie i rozkurczająco na mięśnie gładkie oskrzeli. Rozrzedzają zalegającą gęstą wydzielinę w gardle, krtani i oskrzelach (obecność saponin triterpenowych). Badania dowiodły, że ekstrakt z liści bluszczu ma działanie o podobnej skuteczności do leczenia konwencjonalnego przewlekłej obturacyjnej choroby płuc^[2]. Innymi surowcami roślinnymi, które znalazły zastosowanie w lekach roślinnych o działaniu wykrztuśnym, są olejek tymiankowy (Oleum Thymi) i ziele tymianku pospolitego (Thymus vulgaris). Głównym składnikiem olejku są krystaliczny tymol i karwakrol. Leki roślinne z komponentą tymianku oprócz działania wykrztuśnego posiadają właściwości przeciwbakteryjne oraz spazmolityczne.

Olejki będące składnikami leków roślinnych podawane doustnie wydalane są przez płuca wraz z powietrzem, natomiast olejki wprowadzane do dróg oddechowych pacjentów w czasie inhalacji działają bezpośrednio na błony śluzowe. Wykazują właściwości przeciwdrobnoustrojowe i upłynniające wydzielinę oskrzelową^[3]. Olejki eukaliptusowy, rozmarynowy, cedrowy, tymiankowy, miętowy i sosnowy znajdują zastosowanie w lekach do inhalacji wziewnych i nacierania. Łagodzą dolegliwości górnych dróg oddechowych, takich jak katar i trudności w odkrztuszaniu gęstej wydzieliny.

Stany zapalne gardła i gorączka
W stanach podrażnienia śluzówki jamy ustnej i gardła, często związanych z suchym kaszlem, zastosowanie znajdują leki osłaniające pochodzenia roślinnego. Ich działanie polega na powierzchniowym powlekaniu zmienionych zapalnie błon śluzowych. Tym samym łagodzą uczucie drażnienia w gardle i chrypkę. Do surowców roślinnych zawierających w swym składzie śluzy zalicza się m.in. prawoślaz lekarski (Althaea officinalis L.), podbiał pospolity (Tussilago farfara L.), babkę lancetowatą (Plantago lanceolata L.), dziewannę (Verbasum L.), lipę (Tilia cordata, Tilia platyphyllos). Zawierające je leki przyjmują postać syropów, tabletek do ssania, jak i mieszanek ziół do zaparzania.

Lipa ze względu na zawartość związków flawonoidowych zwiększających wrażliwość gruczołów potowych na bodźce dochodzące z nerwów współczulnych obniża gorączkę. Surowiec (inflorescentia tiliae) jest stosowany jako środek napotny w stanach gorączkowych w anginie, grypie, zapaleniu gardła i oskrzeli. Inną powszechnie występującą w Polsce leczniczą rośliną jest bez czarny (Sambucus nigra). Kwiat bzu, podobnie jak lipy, wskazany jest w chorobach gorączkowych (przeziębieniu) jako łagodny środek napotny i przeciwgorączkowy. Dodatkowo, dzięki zawartości rutyny, zwiększa elastyczność i zmniejsza przepuszczalność naczyń włosowatych, zwiększając tym samym ich odporność na infekcje. Stosowany zewnętrznie (np. do płukania gardła) działa przeciwzapalnie. Na rynku aptecznym obecne są złożone syropy zawierające lipę, czarny bez (Sambucus nigra), podbiał i wierzbę (Salicis cortex). Leki te wykazują wielokierunkowe działanie i znajdują zastosowanie w stanach podgorączkowych w przebiegu stanów zapalnych górnych dróg oddechowych.

Odporność organizmu
Obniżona odporność organizmu często prowadzi do nawracających infekcji m.in. układu oddechowego, a zakażenia wirusowe są najczęstszą przyczyną zachorowań w okresie jesienno-zimowym. W okresie zwiększonej zapadalności na choroby infekcyjne warto wzmocnić swoją odporność zażywając leki immunostymulujące. Roślinnym immunostymulatorem o udokumentowanej skuteczności jest ziele i korzeń jeżówki purpurowej (Echinacea purpurea). Za najsilniejsze działanie immunostymulujące odpowiedzialne są polisacharydy oraz izobutyloamidy. Aktywują one komórki układu odpornościowego poprzez wzrost liczby leukocytów i nasilenie fagocytozy makrofagów i granulocytów^[4]. Innym surowcem roślinnym obecnym na rynku zalecanym do stosowania w celu poprawienia odporności jest aloes drzewiasty (Aloë barbadensis). Zawiera wiele związków czynnych, szczególnie ważne we wspomaganiu odporności są polisacharydy oraz glikoproteiny. Leki roślinne z wyciągiem z aloesu wspomagają odpowiedź komórkową i humoralną, stymulują wzrost limfocytów B i T oraz przeciwciał^[5].

Podsumowanie
Wytwarzanie leczniczych produktów roślinnych podlega kontroli zarówno na poziomie uprawy, zbioru, przechowywania surowca roślinnego, jak i procesów przemysłowych (Dobra Praktyka Upraw i Zbioru GAP oraz GMP). Zgodnie z ustawą o Prawie farmaceutycznym bezpieczeństwo stosowania leku roślinnego jest monitorowane, informacje o działaniach niepożądanych zbierane są w trybie ciągłym. Producent leku roślinnego jest zobligowany do przekazania obok opisu działania terapeutycznego informacji o działaniach niepożądanych, wskazań do zastosowania, sposobu użycia i dawkowania.

Piśmiennictwo:
1. Przeziębienie, M. Mrozińska, M. Stopiński, Przewodnik Lekarski 2003, 6, 9, 20-27
2. Herbal medicines for the treatment of COPD: a systematic review, R. Guo, Eur. Respir. J. 2006, 28, 330-338
3. Zastosowanie nowych, roślinnych składów inhalacyjnych w leczeniu nawracających nieżytów gardła u dzieci, Alkiewicz J., B. Kędzia i inni, Nowa Pediatria 4/2002, s. 239-242
4. Herbal Drugs Used in Respiratory System Diseases, D. Szumny, E. Szypuła i inni, Dental and Medical Problems 2007, 44, 4, 507-515
5. Surowce roślinne i inne wybrane składniki preparatów prozdrowotnych przeznaczone do stosowania u dzieci, J. Baraniak, M. Kania, Postępy Fitoterapii 1/2014