Pierwsze przypadki zakażeń wirusem grypy typu A/H1N1v potwierdzone zostały w kwietniu 2009 r. w USA i Meksyku. Wirus w ciągu kilku tygodni rozprzestrzenił się na ponad 70 krajów we wszystkich Regionach Światowej Organizacji Zdrowia (WHO). W związku z tym, że utrzymującą się transmisję wirusa potwierdzono w więcej niż jednym Regionie WHO, w dniu 11 czerwca 2009 r. Margaret Chan, dyrektor WHO, ogłosiła 6 fazę pandemii grypy. W maju 2009 r. wirus grypy typu A/H1N1v dotarł również do Polski. Zakażenie potwierdzono u kobiety, która powróciła z USA. Do dnia 8 września 2009 r. w Polsce potwierdzono łącznie 161 przypadków zakażenia. Wszystkie były przypadkami zawleczonymi, bądź też powiązanymi z zawleczonymi.
Charakterystyka wirusa
Od momentu wyizolowania nowego wirusa grypy, wcześniej nie krążącego w populacji ludzkiej, naukowcy na całym świecie podjęli działania w celu jego dokładnego scharakteryzowania. Dziś dysponujemy opisem podstawowej genetycznej struktury wirusa grypy typu A/H1N1v. W swoim genomie posiada on zarówno fragmenty genomów wirusów grypy świń, jak również wirusów grypy ptaków i ludzi. Opierając się jednak na dostępnych danych nie można stwierdzić czy do reasortacji, która doprowadziła do powstania nowego wirusa grypy, doszło w organizmie człowieka czy też organizmie świni. Ze względu na drogi przenoszenia, wirus grypy typu A/H1N1v nie różni się od wirusów grypy sezonowej. Z dotychczas zgromadzonych informacji wynika, że wirus nie przenosi się przez żywność. Wirus grypy typu A/H1N1v jest wrażliwy na oseltamivir i zanamivir, natomiast oporny na amantadynę i rymanatadynę. Do tej pory zidentyfikowano nieliczne izolaty wirusa pandemicznego, które były oporne na oseltamivir, jednakże nadal zachowywały wrażliwość na zanamivir. Obecnie trwają prace nad opracowaniem szczepionki przeciwko wirusowi pandemicznemu. Szczepionka przeciwko grypie sezonowej, zawierająca komponenty skuteczne przeciwko innym wirusom grypy typu A/H1N1, nie stanowi skutecznej ochrony przeciwko wirusowi pandemicznemu A/H1N1v.
Przebieg choroby i fala pandemii
WHO ocenia dotychczasowy przebieg pandemii jako umiarkowany. U większości osób zakażonych choroba miała przebieg łagodny. Objawy grypopodobne (m.in. temperatura powyżej 38 st. C, kaszel, katar, ból gardła, trudności w oddychaniu) w większości przypadków nie były nasilone. Wielokrotnie osoby zakażone nie wymagały leczenia i hospitalizacji. Cięższy przebieg choroby występował u osób chorujących na inne choroby przewlekłe (m.in. astma, cukrzyca, choroby serca, otyłość), bądź też u kobiet w ciąży i małych dzieci poniżej 2. roku życia. Najwyższa zapadalność rejestrowana jest wśród dzieci i osób dorosłych w młodym wieku. Zgodnie z oceną ryzyka Europejskiego Centrum ds. Kontroli i Prewencji Chorób (ECDC) pierwsza fala pandemii dotrze do Europy jesienią i zimą 2009-2010. Trudno jest obecnie przewidzieć, jakie skutki wywoła jednoczesne krążenie w środowisku wirusa pandemicznego i wirusów grypy sezonowej. Z całą pewnością dojdzie do wystąpienia znacznie większej liczby osób wykazujących objawy grypopodobne, niż we wcześniejszych sezonach grypowych. Niewykluczone, że nadal w większości przypadków wirus będzie przyczyną łagodnych, samoograniczających się zachorowań. Można jednak przypuszczać, że u pewnych grup będzie on przyczyną zachorowań o cięższym przebiegu, a nawet zgonów. Ponadto, biorąc pod uwagę ogromną zmienność wirusów grypy, należy mieć na względzie możliwość powstania nowego reasortanta, który może powodować grypę o znacznie cięższym przebiegu. Powstaniu nowego wirusa z pewnością sprzyjać będzie krążenie w jednym środowisku wirusa grypy typu A/H1N1v, wirusów grypy sezonowej i wirusa grypy ptaków H5N1, który w niektórych regionach świata występuje endemicznie w populacji drobiu, a który również był przyczyną grypy u ludzi.
Dodatkowe środki ostrożności
Uwzględniając przewidywany dla pandemii ogólny wskaźnik absencji wśród pracowników, wynoszący 12 proc., zasadne wydaje się podjęcie przez pracodawców wszelkich możliwych działań mających na celu ochronę personelu aptek tak, aby zapewnić ich sprawne funkcjonowanie. Biorąc jednak pod uwagę dotychczas zgromadzone informacje, dotyczące zarówno przebiegu choroby, jak i dróg przenoszenia wirusa grypy typu A/H1N1v, nie istnieje obecnie konieczność wdrażania i stosowania przez farmaceutów szczególnych, dodatkowych środków zabezpieczających przed zakażeniem wirusem pandemicznym. Środki stosowane dotychczas w celu ochrony przed zakażeniem wirusem grypy sezonowej, uwzględniające przede wszystkim konieczność przestrzegania podstawowych zasad higieny, z całą pewnością będą niezwykle pomocne w ochronie przed zakażeniem również wirusem grypy typu A/H1N1v. Planowanie na wypadek pandemii w aptekach, mające na celu zapewnienie ciągłości ich funkcjonowania, jak i skala działań planistycznych, z całą pewnością będzie zależała od wielkości zatrudnienia w danej aptece, jak i możliwości współpracy z innymi tego typu placówkami. W planowaniu pandemicznym istotne jest również zidentyfikowanie kluczowych dostawców i ewentualne zaplanowanie możliwości ich zastąpienia innymi w momencie wystąpienia problemów w ich funkcjonowaniu.
Farmaceuta – źródło rzetelnej informacji
W minimalizowaniu skutków pandemii kluczową rolę odgrywa prawdziwa i rzetelna informacja, dotycząca środków, jakie należy zastosować w celu zapobieżenia zakażeniu. Pandemia grypy jest zagadnieniem niezwykle medialnym, co z jednej strony zwiększa dostęp społeczeństwa do informacji w tym zakresie, z drugiej jednak strony może być przyczyną rozpowszechniania informacji nieprawdziwych, a często wręcz szkodliwych. Dlatego też rola farmaceutów, mających bezpośredni kontakt z pacjentami, w zakresie informowania wydaje się być ogromna. To farmaceuci, rzetelnie informując o zasadności (lub braku) stosowania środków farmakologicznych i niefarmakologicznych, mają ogromny wpływ na minimalizowanie paniki, a tym samym znaczne zmniejszenie obciążenia systemu opieki zdrowotnej.