AZS – przyczyny, objawy i rola pielęgnacji

autorka: dr n. med. Małgorzata Marcinkiewicz
specjalista dermatolog-wenerolog

U ponad połowy chorych pierwsze objawy AZS pojawiają się w 1. r.ż., a u 85% diagnoza stawiana jest przed ukończeniem 5. r.ż. (Bieber, 2010). AZS nie jest chorobą ograniczoną jedynie do wieku dziecięcego. Początek objawów jest również możliwy u młodzieży czy dorosłych, choć późne wystąpienie choroby rzadko ma miejsce („late-onset atopic dermatitis”). Co więcej, AZS może utrzymywać się poza okresem dojrzewania.

Zgodnie z klasyfikacją AZS wg Hanifina i Rajki rozpoznanie choroby opiera się na stwierdzeniu trzech z czterech kryteriów dużych oraz kryteriów mniejszych, dodatkowych. Kryteria główne obejmują: świąd skóry, charakterystyczną lokalizację zmian skórnych (w zależności od grupy wiekowej), przewlekły i nawrotowy przebieg choroby, dodatni wywiad rodzinny lub osobniczy w kierunku atopii. Uciążliwym objawem AZS jest nasilona suchość skóry (jedno z kryteriów mniejszych), która objawia się nadmiernym złuszczaniem, szorstkością i zaczerwienieniem. Skóra jest bardzo wrażliwa na bodźce mechaniczne i materiały drażniące, podatna na działanie niekorzystnych czynników zewnętrznych (detergenty, drastyczne temperatury, promieniowanie słoneczne) oraz infekcje bakteryjne, zwłaszcza Staphyloccocus aureus. Typowe dla tego schorzenia są okresy remisji, kiedy nie obserwuje się objawów choroby oraz nawrotów dolegliwości. W rozwój AZS zaangażowane są liczne czynniki, m.in. genetyczne, środowiskowe, immunologiczne. Dochodzi do defektu czynnościowego i biochemicznego bariery naskórkowej, zwiększonej utraty wody (ang. transepidermal water loss, TEWL) i lipidów z naskórka.

Postępowanie terapeutyczne w AZS skupione jest zatem na zatrzymaniu procesów prowadzących do utraty nawilżenia, odbudowie warstwy lipidowej, zahamowaniu stanu zapalnego i przerwaniu świądu. Podstawą pielęgnacji skóry atopowej są preparaty zawierające emolienty, czyli substancje tworzące ochronny film i jednocześnie wbudowujące się w warstwę rogową naskórka (stratum corneum), co powoduje zahamowanie nadmiernego parowania wody ze skóry i w konsekwencji poprawę jej funkcji barierowych. Zwiększona zawartość lipidów w dermokosmetyku zapewnia hydrofobową barierę okluzyjną i ogranicza utratę wody. Ułatwia też transport substancji leczniczej przez warstwę rogową. Wśród preparatów wykorzystywanych w terapii AZS należy wymienić: miejscowe glikokortykosteroidy (mGKS), inhibitory kalcyneuryny i antybiotyki. Substancje aktywne mają zapewnić szybką i długotrwałą remisję. Miejscowa kortykoterapia jest skuteczna i przynosi poprawę kliniczną w krótkim czasie z uwagi na działanie przeciwzapalne, immunosupresyjne, przeciwświądowe, wazokonstrykcyjne i antyproliferacyjne. Zaleca się jednak rozwagę w aplikacji kortykosteroidów, a długotrwałe ich stosowanie może wiązać się m.in. z ryzykiem ścieńczenia naskórka. Obecnie preferowana jest terapia proaktywna ograniczająca ilość stosowanych preparatów leczniczych, zwłaszcza z uwagi na przewlekły i nawrotowy charakter choroby.

Z uwagi na wczesny wiek pojawienia się zmian istotne jest zachowanie maksymalnego poziomu bezpieczeństwa stosowanych preparatów. Wśród dostępnych dermokosmetyków znajdują się także preparaty rekomendowane już od pierwszych dni życia, co jest szczególnie ważne w przypadku bardzo wrażliwej i alergicznej skóry. Preparaty dobierane są pod kątem odpowiedniej formulacji i zawartości bazy lipidowej. Leczenie AZS to nie tylko odpowiednia terapia i właściwa pielęgnacja. Równie istotne jest unikanie produktów zawierających substancje drażniące (detergenty) lub alergizujące (konserwanty, kompozycje zapachowe). Pacjenci chorujący na AZS powinni unikać długich kąpieli w gorącej czy bardzo ciepłej wodzie. Zaleca się krótkie kąpiele, jak również stosowanie preparatów nawilżających skórę przynajmniej 2 razy dziennie. Klinicznie udowodniono, że tzw. „reżim emolientowy” poprawia skuteczność terapii AZS i wydłuża okresy remisji. Efekt działania emolientów utrzymuje się na skórze ok. 4 godziny, dlatego zaleca się wielokrotną aplikację preparatów w ciągu dnia, szczególnie na eksponowane części ciała (twarz, dłonie, ręce).