Na naukę nigdy za późno

Zacznijmy od obalenia mitu, mówiącego że wykorzystujemy niewielki procent naszego mózgu. Mózg to bardzo kosztowny organ dla organizmu. Mimo że  waży zaledwie 2 proc. masy całego ciała, zużywa 20 proc. energii, jaką dysponuje cały organizm. Analizując te dane trudno więc uwierzyć, że używamy go w niewielkim stopniu. Potwierdzają to naukowcy, w tym prof. Jerzy Vetulani z Instytutu Farmakologii PAN w Krakowie, który za większością neurologów potwierdza, że wykorzystujemy cały swój mózg.

Jak działa mózg?
Warto w ciągu naszego życia rozważnie i świadomie zaplanować używanie tego arcyważnego organu. Aby jednak tego dokonać trzeba dokładnie zapoznać się z jego działaniem. Po pierwsze warto sobie uświadomić, że mózg przechodzi dwa ważne okresy starzenia się. Pierwszy to czas, gdy obumiera większość neuronów, co dzieje się, gdy mamy naście lat.
– Wtedy ich liczba w korze mózgowej spada nawet o jedną trzecią, a dzieje się to w zażartej walce komórek nerwowych o prawo do pracy. Tylko neuron pracujący zdobywa środki na swoje utrzymanie – tłumaczy opisowo w jednym z wywiadów prof. Vetulani.
Kolejny okres schyłkowy przypada na drugą dekadę naszego życia. Wówczas następuje ostateczne zamknięcie budowy kory przedczołowej, siedliska czynności wykonawczych. To odtąd mózg zaczyna się starzeć, ale – co ważne – wykazano, że wprawdzie szybkość uczenia się spada z wiekiem, ale zazwyczaj uczący się w podeszłym wieku może osiągnąć ten sam poziom co młody człowiek, tyle że po dłuższym czasie. Dlatego powinniśmy zrobić wszystko, co w naszej mocy, by dostarczać neuronom stymulujących bodźców.
Najnowsze badania, w tym polskich naukowców z zespołu prof. Leszka Kaczmarka z Instytutu Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN w Warszawie, wbrew poprzednim przypuszczeniom, że nowe neurony wcale nie powstają w dorosłym życiu, dowodzą, że neurogeneza, czyli dosłownie narodziny nowych neuronów, możliwa jest w życiu dorosłym. Nowe neurony powstają z komórek macierzystych w dwóch obszarach mózgu – w okolicach tzw. zakrętu zębatego hipokampa oraz w okolicy komór mózgowych, skąd później wędrują do opuszki węchowej.

Co ci daje uczenie?
Jeśli nie chcesz, by twój mózg się zestarzał wiedz, że potrzebne jest utrzymywanie go w ciągłym stanie nauki. Edukacja w tym wypadku czyni cuda – zwiększa liczbę szarych komórek, uplastycznia mózg, bo tworzą się nowe połączenia synaptyczne, powstaje gęściejsza sieć nerwowa z neuronami, a proces starzenia się pamięci zostaje w znacznym stopniu zwolniony. Wszelkie ćwiczenia pobudzające wyobraźnię – ćwiczenia skojarzeń, odtwarzania w pamięci snów, grania w gry np. szachy, monopol, warcaby, scrabble czy rozwiązywanie krzyżówek – sprawiają, że tworzą się neurotrofiny. Uwalniamy się w ten sposób od starczego zniedołężnienia czy demencji starczej. Jest zatem o co walczyć!

Uktywnij proces uczenia
W procesie uczenia bierze udział całe ciało, nie tylko mózg. Dlatego ćwiczenia są niezbędnym elementem. Słynny naukowiec dr Paul Dennison uczy i pokazuje w praktyce możliwości wykorzystania naturalnego ruchu fizycznego do organizowania pracy mózgu i ciała w celu uczenia się i twórczej samoregulacji jednostki. Dennison odkrył wpływ ruchu na życie człowieka i stworzył serie ćwiczeń, które wskazują, jak się ruszać, by w pełni uaktywnić nasze możliwości uczenia się. Oto kilka z nich:
– Leniwa ósemka – wyobraź sobie znak nieskończoności lub ósemki położonej poziomo i wódź ręką najpierw lewą, a następnie prawą na końcu obydwiema rękami, zaczynając od środka w lewo do góry; za ręką powinien iść również wzrok; ćwiczenie to służy m.in. integracji półkul mózgowych
– Krążenie szyją – unieś barki do góry, pochyl głowę do przodu i łagodnie kołysz ją z boku na bok, następnie odchyl głowę do tyłu i ćwicz krążenie tak jak poprzednio; powtarzamy to ćwiczenie przy barkach opuszczonych; ćwiczenie to usuwa napięcie, rozluźnia oraz poprawia przepływ krwi do mózgu

Ludzkość przyspiesza
Nastawienie i zaangażowanie emocjonalne są największymi sprzymierzeńcami w procesie nauki i zapamiętywania. Zainteresowanie, które odgrywa ważną rolę w procesie uczenia spełnia też rolę motywacji. Jeśli wiemy, że po nauce czeka nas nagroda chętniej się uczymy. Jednak pułapka dla człowieka dorosłego tkwi w tym, że o ile od dziecka wymaga się, by poszło do szkoły i uczyło się nowych rzeczy, o tyle w świecie dorosłym dzieje się tak, że ustalona z góry rola dorosłego zamyka nas w schemacie opisanej roli społecznej, której zadaniem jest dostosowanie się do już zastanych norm i obyczajów oraz realizowanie typowych biografii. Dawniej dawało to akceptację, poczucie stabilizacji i bezpieczeństwa. Dziś jednak to nie wystarcza. Rozwój ludzkości tak przyspieszył, że wiedza, którą mieliśmy tydzień temu może za chwilę być nieaktualna, dlatego bazowanie na edukacji, którą jako dzieci odbyliśmy wiele lat temu, jest niebezpieczne. Dzisiejszy świat wymaga ciągłego doszkalania się i zdobywania wiedzy na nowo. Nagrodą będzie samo życie, które przeżyjemy bez demencji starczej, z ciągle aktywnymi neuronami, co pozwoli nam wieść ciekawe życie oraz pogłębiać naszą mądrość.

Trening dla mózgu
Mistrza świata w zapamiętywaniu, laureat “Mind Sports Olympiad” Dominic O’Brien, tak zachęca do treningu: „Mózg można rozwijać tak, jak ćwiczy się mięśnie – im częściej się nim posługujemy, tym jest sprawniejszy”.
Na koniec podajemy kilka wskazówek na temat treningu:
– Pobudzaj swój mózg regularnie, rozwiązując zagadki, grając w gry planszowe czy rozwiązując krzyżówki.
– Uprawiaj sport. Ćwiczenia powodują wytwarzanie przez mózg rodzaju białka – nueromodulatora (BDNF), które pozwala budować nowe połączenia między neuronami.
– Dbaj o swoje życie towarzyskie. Spotykanie się z ludźmi i śmiech mają ogromne znaczenie dla utrzymania żywotności i aktywności mózgu.
– Ucz się każdego dnia nowej rzeczy: młodzi ludzie, którzy ciągle się uczą mają bystrzejsze umysły. Jeżeli zrobisz to samo, będziesz generować sposób nowe komórki.
– Unikaj długotrwałego stresu, ponieważ upośledza on funkcje mózgu wpływając na neuroprzekaźniki w mózgu.
– Zadbaj o dietę. Jedz to, co dobre dla serca i mózgu, czyli dużo owoców, warzyw i ryb. Ogranicz spożycie tłuszczów nasyconych i cukrów.
– Bądź młody duchem. Ludzie, którzy postrzegają siebie jako starych, częściej wykazują szybsze oznaki starzenia.