Każdy lek składa się z substancji czynnej, czyli związku chemicznego wykazującego określone działanie lecznicze oraz z substancji pomocniczych, tworzących odpowiednią formę, czyli postać leku. Substancje pomocnicze nie mają wpływu terapeutycznego, ale odpowiadają za dostępność leku, za długość działania oraz za stabilność substancji czynnej. Podstawowym czynnikiem decydującym o tym, że lek jest produkowany w danej postaci, jest jego przeznaczenie, czyli to, w jakiej jednostce chorobowej będzie stosowany oraz jak będzie aplikowany. Z kolei dobór konkretnej postaci leku zależy od nasilenia objawów chorobowych, stanu pacjenta, jego wieku i preferencji do stosowania takiej, a nie innej formy.
Stosownie do wieku i potrzeb
Technolodzy tworzą coraz to nowsze postacie leków, bądź udoskonalają już istniejące. Obok klasycznych postaci pojawiają się różnego rodzaju systemy terapeutyczne, zarówno do stosowania doustnego, jak i systemy transdermalne oraz systemy do implantacji. Coraz większa różnorodność postaci leków wynika z chęci optymalizacji podania i stosowania leku. Inne potrzeby, co do formy leku mają dorośli, a inne mali pacjenci.
W przypadku leków pediatrycznych chodzi o to, by oprócz skuteczności działania wykazywały się one łatwością i bezpieczeństwem stosowania.U najmłodszych dzieci (1 miesiąc – 5 roku życia) stosuje się zwykle
doustne formy płynne – zawiesiny, syropy, krople lub doodbytniczo – czopki. Powyżej 2 roku życia, oprócz powyższych form można stosować
formy musujące – tabletki, proszki, granulaty. Z kolei starsze dzieci (powyżej 6 roku życia) mogą przyjmować leki w wielu innych postaciach – tabletek, kapsułek, tabletek do żucia, kapsułek żelowych. Niezwykle istotne jest w tym przypadku dawkowanie.
Jeśli chodzi o płyny, to zakłada się, że dziecko do 5 roku życia przyjmuje do 5 ml, starsze zaś do 10 ml leku jednorazowo. Płyny należy dokładnie odmierzać stosując skalowane łyżeczki lub strzykawki. Trzeba tak podać lek dziecku, by przyjęło pełną dawkę. Łatwiej wygląda sytuacja z czopkami bądź podawanymi starszym dzieciom kapsułkami lub tabletkami, gdyż zawierają one odpowiednią do wieku dawkę substancji czynnej. Należy pamiętać, że nie wolno dzielić stałych form leku gotowego do użycia, jeśli nie jest to jasno określone przez producenta.
Formy płynne, czopki
Formy płynne stosowane u najmłodszych, są najbardziej uniwersalną postacią leku pediatrycznego. Syropy i zawiesiny ze względu na dobry smak i ładny zapach są dobrze tolerowane przez małe dzieci.
Syropy to zwykle stężone roztwory cukru w wodzie (ok 64 proc.) lub w sokach owocowych, ewentualnie w wyciągach roślinnych, w których zawieszona lub rozpuszczona jest substancja lecznicza. Najczęściej stosowane są w leczeniu kaszlu – ziołowe syropy działające osłaniająco na błony śluzowe górnych dróg oddechowych, syropy wykrztuśne lub hamujące odruch kaszlu. Poza tym stosowane są jako nośniki takich substancji czynnych, jak klemastyna, chlorowodorek prometazyny, salbutamol czy hydroksyzyna.
Drugą płynną formą są zawiesiny, zawierające głównie związki o działaniu przeciwbólowym i przeciwgorączkowym, wykazujące dodatkowo działanie przeciwzapalne, ale także takie substancje, jak nifuroksazyd, czy trimetoprim i sulfametoksazol. Obok leków gotowych do użycia częstą postacią leku dla dzieci są proszki lub tabletki do przygotowania zawiesiny. Są to przede wszystkim preparaty zawierające antybiotyki. Taka forma leku wynika z jego niestabilności po przygotowaniu. Okres przydatności przygotowanej już zawiesiny wynosi od 5 do 14 dni, w zależności od leku. Inną postacią leku pediatrycznego są krople. Są to roztwory, nalewki bądź zawiesiny substancji czynnej o stosunkowo dużym stężeniu tej substancji. Z tego względu, oraz przez to, że krople różnych płynów mogą mieć różną wagę i różną objętość, podanie odpowiedniej dawki może być problematyczne. Wygodniejsze jest podawanie dziecku leku w formie stałej o określonej dawce. Oczywiście małym dzieciom nie można podać doustnego środka w stałej postaci, ze względu na niemożliwość połknięcia takiego leku, ale alternatywą dla zawiesin i syropów są czopki. Jest to stała postać leku przeznaczona do wprowadzania do jam ciała. Na rynku zwykle występują czopki zawierające różne dawki substancji czynnej, dzięki czemu można dobrać odpowiednią do wagi dziecka, bez konieczności dzielenia czopków.
Kapsułki żelowe, lizaki, leki wziewne
Dzieci w wieku przedszkolnym czy wczesnoszkolnym mogą, o ile nie mają problemów z łykaniem, przyjmować leki w formie kapsułek bądź tabletek, najlepiej drażowanych. Dobrym rozwiązaniem jest podawanie leku w formie kapsułki żelatynowej z płynem zawierającym substancję czynną. Dzięki doustnym formom stałym pominięty zostaje problem smaku. Poza tym nie ma obaw, że przyjmując kilka leków w formie syropu czy zawiesiny, ostateczna ilość płynu jest zbyt duża i dziecko odmówi jego przyjęcia. Im starsze dzieci tym ich wymagania dotyczące leków są większe. Niektóre leki im nie smakują, mogą czuć dyskomfort przyjmując czopki. Dla tych pacjentów technolodzy postaci leków szukają coraz to nowszych rozwiązań. Obok klasycznych postaci pojawiają się nowe – żelki, lizaki, rozpuszczalne gumy do żucia. Na polskim rynku najczęściej są to preparaty witaminowe (żelki, tabletki do ssania), leki zawierające substancje o działaniu antyseptycznym, przeciwbakteryjnym (tabletki do ssania), działającym osłaniająco na górne drogi oddechowe, zawierające wyciągi roślinne (lizaki, landrynkowe tabletki). Takie preparaty podobają się dzieciom, są smaczne, mają ciekawą formę, zazwyczaj ładny kolor. Jednak przyjazne formy leków dla dzieci mają też minusy. Niektóre dzieci traktują je jak słodycze i istnieje niebezpieczeństwo zażycia zbyt dużej dawki. Ostatnią grupą są leki wziewne. Stosowane są w leczeniu alergii i astmy. Dzielą się na aerozole i krople do nebulizacji. Dzieciom nie wolno podawać leku wziewnego bezpośrednio. Aerozole podaje się przez specjalne komory inhalacyjne tzw. Tuby, natomiast krople przez nebulizatory. Czas aplikacji dzięki tym urządzeniom zostaje przedłużony. Dziecko, spokojnie oddychając, przyjmuje odpowiednią dawkę leku.