Nauka
Analiza porównawcza toksyczności środków konserwujących w preparatach okulistycznych
11 minut
Nadboran sodu (Sodium perborate – SP)
Perboran sodu jest dość szybko rozkładany przez komórki ssaków za pomocą różnych enzymów, jak oksydazy, katalazy czy antyutleniacze. Jednak w trakcie jego metabolizmu powstaje nadtlenek wodoru, działający przeciwbakteryjnie, ale również bardzo toksycznie nawet w stężeniu 0,003%.
Wersenian disodowy (Disodium-ethylene diamine tetra-acetate – EDTA)
Wersenian disodowy należy do najczęściej stosowanych buforów w preparatach okulistycznych stosowanych miejscowo, zapewniający stabilność pH I tym samym substancji aktywnej znajdującej się w danym preparacie. Ze względu na swoje słabe działanie przeciwko drobnoustrojom jest uważany przez niektórych za środek konserwujący. Co więcej, w wielu krajach Unii Europejskiej jest zarejestrowany jako środek konserwujący. Jednak z praktyki wynika, że EDTA samodzielnie nie jest w stanie zapewnić jałowość produktu okulistycznego. W wielu kroplach do oczu i żelach okulistycznych EDTA jest dodawane do BAK, ponieważ dzięki właściwością kompleksowym zwiększa skuteczność przeciwbakteryjną BAK. Co do toksyczności, substancja EDTA w stężeniu 0,01% jest mniej toksyczna w porównaniu z klasycznymi środkami konserwującymi i w badaniach na komórkach HCE i CCC wykazuje około 28% toksyczność, która osiąga 60% przy 1% stężeniu. Jednak nie jest to środek obojętny dla oka. Opisywano silne reakcje alergiczne, działanie drażniące spojówki oraz zaburzenia gojenia się i regeneracji nabłonka spojówki i rogówki. Z bardziej specyficznych efektów EDTA warto odnotować zauważone drobne zmiany w budowie śródbłonka rogówki, co sprzyja penetracji substancji aktywnej w głąb rogówki oraz reakcje uczuleniowe i drażniące na powierzchni oka. Oprócz tego EDTA może zwiększać toksyczność substancji aktywnej, jeżeli jest ona o charakterze zasadowym.
Podsumowanie i wnioski
Podsumowując, można stwierdzić, że nie ma idealnego środka konserwującego w okulistyce zapewniającego pełną jałowość preparatu przy braku działań niepożądanych. Analizując najczęściej stosowane środki konserwujące i buforowe można stwierdzić, że częściej działania szkodliwe odnotowywano przy stosowaniu BAK, jednak przeprowadzone testy wykazały, że powszechnie stosowane stężenia BAK w preparatach okulistycznych 0,01% i 0,02% rzadko powodują istotne bezpośrednie działanie toksyczne na komórki śródbłonkowe rogówki. Warto zwrócić uwagę, że EDTA nie jest samodzielnym środkiem konserwującym zapewniającym jałowość i nie jest też obojętną substancją dla oka. Natomiast BAK, choć wykazuje działania niepożądane, jest dobrze znanym środkiem konserwującym i bardzo skutecznie zapobiega wtórnemu zakażeniu oka przy miejscowym stosowaniu leków okulistycznych.